1-modul tilshunoslik va ijtimoiy fanlar kursining nazariy masalalari

SHARQ METAFAKKIRLARINING JAMIYaT HAQIDAGI QARASHLARI

Bizni qurshab to’rgan tabiat va jamiyat haqidagi ilmiy bilimlarimiz tizimi fanni tashkil topl etadi. Demak, ilmiy bilim va fan tushunchalari o’zaro dialektik bog’liqdir. Fan ilmiy bilimga asoslanadi. Ilmiy bilim fan uchun asos bo’lib xizmat qiladi.

Xususan, har bir jamiyatning aloqa vositasi bo’lib xizmat qiluvchi tili bor. Tilsiz jamiyat bo’lishi mumkinmas. Tabiatan ijtimoiy mohiyatga ega tilning qanday paydo bo’lgani, uning ichki tuzilishi, rivojlanish qonunlari haqida qadimdan xilma-xil fikrlar bayon qilib kelinadi.

Lekin XIX asrgacha til haqidagi bilimlarimiz amaliy xarakter kasb etib, tizimlilik belgisiga ega emasdi. XIX asrdan tilning barcha sath birliklari qiyosiy-tarixiy planda muayyan ilmiy metodga – qiyosiy-tarixiy metodga asoslangan holda o’rganila boshladi. SHu davrdan boshlab tom ma’nodagi tilshunoslik fani maydonga keldi. Ko’rinadiki, fanlar ilmiy bilimlar mahsulidir.

O’rta asrning dunyoga dong taratgan allomalaridan biri Forobiydir. Uning nomi Yaqin va O’rta SHarqda o’sha davrdayoq mashhur bo’lgan al-Kindiy, ar-Roziy, Ibn Sino, Beruniy, Ibn Ro’shd singari qator buyuk mutafakkirlar ichida alohida ajralib turadi. Forobiy aql va ilm tantanasi uchun, ma’naviy ozodlik uchun, inson takomili, adolatli jamiyat uchun kurashgan mashhur olimdir¹⁶. U riyoziyot va falakiyot, tabobat va musiqa, mantiq va falsafa, tilshunoslik va adabiyotshunoslik kabi qator sohalarda qalam tebratgan hamda ajoyib asarlar yozgan qomusiy olim sanaladi.