1. Ómir iskerligi qáwipsizligi páni haqqında túsnik. Ómir iskerligi qáwipsizligi pániniń maqseti hám waziypaları

Tábiyiy qásiyetli ayriqsha jaǵdaylar ham olardan qorǵaniw.
Reje
1 Geologiyalıq qáwipli jagdaylar.
2.Gidrometrologiyaliq qáwipli jagdaylar.

Geologiyaliq qáwipli hádiyseler (jer silkiniw, kóshki, jemiriliw, shógiw hám t.b.). Jer silkiniw- jer astinda joqari mantyasinda tosattan júz beretugin qiymildawlar hám jariliwlar netiyjesinde juzege keletugin hám tolqinlar kórinisindegi uzaq araliqlarǵa uzatilatugin jer asti silkiniwler hám jer usti qozgalislar.

Jer astindaǵi siysmik tolqinlar tarqalip atirǵan orindi jer silkiniw gipotsentor (orayi) delinedi. Jer betiniń gipotsentr ustindegi jeri epitsentor delinedi. Jer silkiniw kúshi 12 balli seysmik shkala (MSK-64) menen ólshenedi. Jer silkiniwdiń energetik ushin magnitudadan paydalaniladi. Jer silkiniw shártli turde kúshsiz (1-4 ball) kúshli (5-7 ball) hám wayranalar keltiriwshi (8 hám onnan artiq ball) silkiniwlerge bólinedi.
Jer silkiniudits 4 turi bar tektonik, vulkan, dinudatsion hám antropogen.
Tekgonik jer silkiniuler barliq jer silkiniwdin 80-85% in quraydi. Tentonik jer silkiniwdin epitsentri taw payda boliwshı aymaqlarında jaylasadı hám tiykarinan eki aymaqta juz beredi.
Tınısh okean seysmik aymagı Alyaska, Kamshatka, Kuril atawları, jana Gvineya hám Yaponiyani óz ishine aladi.
Alp-Gimalay seysmik aymaǵı Jer orta teńizi, Karpat, Kavkaz hám Orayliq Aziya taw (jınısları awırlıq kúshi) arqalı Altay, Sayan, Baykal hám Indoneziyani óz ishine aladı.
Kóshki- taw eteklerinde teńiz, kól hám dáryalar tik kurǵaqliqlarinan topiraq hám taw jınıslarınıń awirliq kúshi astinda páske jıljıydı.
Kóshkiniń kóp ushiraytuǵın sebeplerinen biri taw jan bawirlariniń juwılıwı tásirinde izgarlaniwi jer silkiniw yaki insan xizmeti (partlatiw isleri hám basqa) boliwi mumkin. Kóshki kólemi onlap hám juzlep metrge, ayrim jaǵdaylarda odanda asıwı múmkin. Kóshki tezligi jilina bir neshe metrden minutına bir neshe metr boliwi mumkin. Kóshkinin eń ulken tezligi jer silkiniw waqtina tuwra keledi. Topiraq jıljıwı turar jay hám islep shiǵariw imaratlarina, injenerlik hám jol imaratlarina, magistral trubalari hám elektr tarmaqlarina ziyan jetkiziwi hám wayran qılıwı menen birge, adamlarǵa jaraqat jetkiziwi hám Qurban boliwina alıp keliwi múmkin.
Cunami-tiykarınan suw asti silkiniwler waqtında teńiz tubi úlken maydanlardiń tómenge yaki joqariǵa jıljıwı nátiyjesinde júzege keletugin, teńiz tolqınınan ibarat qáwipli tábiyiy hádiyse.
Gidrometrologiyalıq qáwipli hádiyseler (suw tasqını, suw kóteriliwi hám sel aǵimi)
Suw tasqini- qar eriwi, kushli jawin, suwdiń samal jerdeminde quwip keliniwi, muz bólekleriniń tıǵlıwı hám tagi basqa hallarda dárya, kól yaki teńiz suwlari juzi keskin kóteriliwi nátiyjesinde qırǵaqshılıqtıń, kóp bólimi suw astında kalıwı.