1. mexanikaning fizik asoslari 1- §. Sanoq sistemasi. Moddiy nuqta kinematikasi

aylanma davri T
va 
vaqt birligidagi 
aylanishlar soni

(aylanish chastotasi) ni kiritaylik. 

1

Т
(1.22) 
T ning o`lchov birligi sekund (s), 

ning o`lchov birligi esa s
-1
bo`lib, 
Gers
deb nomlangan; 
Gerc
sekundiga bir marta aylanishdir. 
Moddiy nuqta bilan bog`langan aylana radiusi T davr ichida 2

burchakka burilgani uchun (1.20) 
formulaga muvofiq 
Т


2

(1.23) 
(1.21), (1.22), (1.23) formulalardan foydalanib quyidagini hosil qilamiz: 
R
R
Т




2
2


. 
(1.24) 
Moddiy nuqtani aylana bo`ylab notekis harakatlanganda chiziqli tezlik bilan birga burchak tezlik ham 
o`zgaradi. Burchak tezligi o`zgarishi 

ning shu o`zgarish bo`lgan vaqt oralig`i 

t ga nisbati o`rtacha 
burchak tezlanish 

o`r
deb ataladi. 
t
rt
o





'
.
(1.25) 

o`r
ning vaqt oralig`i nolga intilgandagi limiti
oniy burchak tezlanishi 

 deyiladi
: 
t
d
d
t
t









0
lim
. 
(1.26) 
Demak, burchak tezlanish burchak tezlikdan vaqt bo`yicha olingan birinchi tartibli hosilaga teng 
ekan, 

ning o`lchov birligi radian taqsim sekund kvadrat (rad/s
2
) dir. 
 
 

---

Savollar 
 
1.
Fizika fanining boshqa fanlar bilan aloqasida fizika fanining tutgan o`rni qanday? 
2.
Fizika fani rivojlanishida buyuk o`zbek mutafakkir olimlarimizning qo`shgan xissalari nimadan 
iborat? 
3.
Materiya deganda nimani tushunasiz? 
4.
Fizika fanining predmeti nima va uning qanday tadqiqot usullari mavjud? 
5.
Xalqaro birliklar sistemasida nechta asosiy va qo`shimcha birliklar qabul qilingan? 
6.
Kinematikada jismlar harakati nimalarga asoslanib o`rganiladi? 
7.
Inersial va noinersial sanoq sistemalarida jismlar harakati qanday qonuniyat asosida bo`ladi? 
8.
Moddiy nuqtaning to`g`ri chiziqli tekis, to`g`ri chiziqli tekis o`zgaruvchan va egri chiziqli 
harakatlarida harakat qonuniyatilari qanday o`zgaradi?