1. mexanikaning fizik asoslari 1- §. Sanoq sistemasi. Moddiy nuqta kinematikasi

intilma tezlanish yo
ki 
normal 
tezlanish
deb ataladi. 
t
а
n
t








0
lim
(1.16) 
Geometrik mulohazalar asosida normal tezlanishning moduli tezlik kvadratining traektoriya 
ayni sohasining egrilik radiusiga (
R
) bo`lgan nisbatiga tengligini aniqlash mumkin: 
R
а
n
2


. 
(1.17) 
(1.15) ifodadagi yig`indining ikkinchi limitini 
urinma tezlanish yo
ki 
tangensial tezlanish
deb ataladi. 
 
1.4 – rasm. 

---

dt
d
t
а
t
t
t









0
lim
(1.18) 
SHunday qilib, egri chiziqli harakat qilayotgan moddiy nuqtaning to`liq tezlanishi normal va urinma 
tezlanishlarning vektor yig`indisidan iborat. 
2
2
2
2
2
,
t
n
t
n
а
а
а
а
а
а










. 
(1.19) 
Normal tezlanish tezlikning yo`nalish bo`yicha o`zgarishini, urinma tezlanish esa tezlikning
miqdoriy jihatdan o`zgarish jadalligini ifodalaydi. 
1.4-§. Moddiy nuqtaning aylana bo`ylab harakati. 
Egri chiziqli harakatning xususiy 
holi bo`lgan moddiy nuqtaning 
aylana bo`ylab tekis harakatini
ko`raylik. Bu holda
tezlanishning urinma tashkil etuvchisi bo`lmaydi (
t
а
= 0) va tezlanish o`zining markazga intilma 
tezlanishiga teng bo`ladi (
n
а
а



). 
Moddiy nuqtaning aylanma bo`ylab tekis harakatini 
burchak tezlik
deb ataluvchi fizik kattalik 

bilan 
xarakterlash mumkin, bunda burchak tezlik deb R radiusning burilish burchagi 

ning bu burilish
bo`lgan vaqt oralig`i 

t ga nisbatini tushunish kerak 
t





(1.20) 
Notekis harakat uchun, oniy burchak tezligi tushunchasi kiritiladi 
dt
d
t
t









0
lim
Burchak tezlikning o`lchov birligi radian taqsim sekunddir (rad/sekund). 
S
R





ekanligini 
e’tiborga olib, chiziqli tezlikni burchak tezlik bilan bog`lovchi munosabatni topamiz: 
R



(1.21) 
Moddiy nuqtaning aylana bo`ylab bir aylanish vaqti