1-мавзу. Ўзбекистон миллий тараққиётининг янги босқичида фуқаролик жамиятининг шаклланиши ва ривожланиши Режа

6-Мавзу: ИЖТИМОИЙ СОҲАДАГИ ИСЛОҲОТЛАРНИ ЧУҚУРЛАШТИРИШ


Режа:
1. Ўзбекистонда аҳоли бандлиги таъминлаш ва реал даромадларни изчил оширилиши бўйича олиб борилаётган ислоҳотлар.
2. Мамлакатимизда аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш ва соғлиқни сақлаш тизимини такомиллаштириш, хотин-қизларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллигини ошириш борисида олиб борилаётган ислоҳотлар.
3. Арзон уй-жойлар барпо этиш бўйича мақсадли дастурларни амалга ошириш, аҳолининг ҳаёт шароитлари яхшиланишини таъминловчи йўл-транспорт, муҳандислик-коммуникация ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш ҳамда модернизация қилишдаги устувор вазифалар.


Таянч тушунчалар. Ислоҳот, аҳоли даромади, ялпи ички маҳсулот, истеъмол саватчаси, инфратузилма, модернизация, муҳандислик-коммуникацияси, тақсимлаш.
1. Ўзбекистонда аҳоли бандлиги таъминлаш ва реал даромадларни изчил оширилиши бўйича олиб борилаётган ислоҳотлар.

Ўзбекистонда шакллантирилаётган ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиёти оммавий фаровонликни мўлжал қилиб олади. Унга эришиш учун бозор механизмига хос воситалар ишлатилади. Ҳозирги замон иқтисодиёти юксак ривожланган техника-технология, сифатли иш кучи ва тараққий этган менежментга асослангани учун фаровонликни таъминлайдиган юқори меҳнат унумдорлигига эришади. Юксак ишлаб чиқаришга асосланган иқтисодиётда инсонпарварлик принциплари амал қилиши учун замин юзага келади. Аммо фаровонликни таъминлаш инсонийлик билан бир қаторда жамиятнинг иқтисодий тизимида ҳам сифат ўзгаришлари бўлишини талаб этади. Ҳозирги кунда бунга мулкнинг демократлашуви натижасида – кўп хил мулкчилик негизида иш тутиш билан эришилади. Бу ерда асосий жиҳат – мулксизларнинг мулкдорларга айланишидир. Ҳозирги кунда иш кучи соҳиблари бошқа мулк эгаларига ҳам айланмоқдалар

Бозор даромадлари олиниш усулига ва шаклланиш манбаларига кўра фарқланади. Ўз олиниш усулига кўра даромадлар меҳнатга асосланган ва меҳнатсиз топилган даромадларга бўлинади. Иш ҳақи, фойда каби даромадлар меҳнатга асосланган даромадлар, деб ҳисобланса, қўйилмалар учун фоиз, мерос каби даромадлар меҳнатсиз даромадлар жумласига киради. Шаклланиш манбаларига кўра даромадлар иш ҳақи, мулкдан келган даромадларва ижтимоий тўловларга бўлинади. Мулкдан келган даромадлар сирасига фойда, рента, фоиз, дивидент даромадлари мансубдир. Ижтимоий тўловлар билан боғлиқ даромадлар пенсия, стипендия ва ҳоказолардан иборат.
Аҳоли даромадлари даражасини аниқлашда номинал, ихтиёрида бўлган ва реал даромад тушунчаларидан фойдаланилади. Номинал даромад – аҳоли томонидан маълум вақтда пул шаклида олган даромадларининг миқдори. Ихтиёрдаги даромад – номинал даромаддан солиқлар ва турли мажбурий тўловлар чиқариб ташлангандан сўнг, аҳоли ихтиёрида шахсий истеъмол ва жамғариш учун қоладиган даромад. Реал даромад – аҳолининг ихтиёрида қолган даромадга қанча товар ва хизматлар сотиб олиши билан аниқланади, даромаднинг харид қобилиятини англатади ёки реал даромад – бу истеъмол этиладиган товар ва хизматларда ифода этилган даромад бўлиб, муайян нарх-наво шароитида пул даромадларига бозорда нима берилишини билдиради.¹³