1-мавзу. Ўзаро суғурта ва унинг суғурта соҳасида тутган ўрни ҳамда хусусиятлари

Жаҳондаги энг йирик ўнта суғурта ташкилотларининг активлари тўғрисида маълумот⁵(2005 й.)

Катталиги бўйича эгаллаган ўрни	Номи	Мамлакат	Активлари (млрд. АҚШ $ бирлигида)	Ташкилий-ҳуқуқий шакли
1	AXA	Франция	407,9	АЖ
2	Nippon Life	Япония	323,3	ЎСЖ
3	Allianz	Германия	293,7	АЖ
4	Prudential Insurance Company	АҚШ	259,5	ЎСЖ
5	Zenkyoren	Япония	245,4	ЎСЖ
6	Dal-Ichi Mutual Life Insurance	Япония	219,6	ЎСЖ
7	Metropolitan Life	АҚШ	201,9	ЎСЖ
8	American International Group (AIG)	АҚШ	194,4	АЖ
9	Sumitomo Life	Япония	182,6	ЎСЖ
10	Prudential	Англия	178,9	АЖ

2005 йил ҳолатига кўра, ҳаёт суғуртасига ихтисослашган ЎСЖлар ва умумий суғурта тармоғига ихтисослашган ЎСЖлар ўртасида уларнинг бозордаги улушининг нисбатида катта фарқ бўлмасада, ҳаёт суғуртасига ихтисослашган ЎСЖлар нисбатан катта ҳажмни ташкил этган (2-иловага қаранг).
ЎСЖларнинг ихтисослашув даражасига эътибор қаратадиган бўлсак, улар турлича бўлиб, бирлари суғуртанинг кўп сондаги турлари билан шуғулланса, бошқалари кам сондаги суғурта турларига ихтисослашган.
3. Ушбу суғурта шаклининг энг асосий ўзига хос жиҳати – унинг ўзаро ёрдамга асосланганлигидир, яъни бунда ушбу жамият аъзоси суғурталовчи ва суғурталанувчи манфаатларини ўзида бирлаштиради. Фаолият кўрсатаётган тижорат суғурта компаниясида иш юритиш харажатларининг кўплиги ва суғурталанувчилар сонининг камлиги натижасида унинг фаолият рентабеллиги даражаси паст бўлган ҳолатда уни ЎСЖга айлантирилса, унинг фаолияти албатта ривожланади.
ЎСЖ суғурталанувчининг хоҳиш-истакларини мумкин қадар кўп эътиборга олади, чунки суғурта шартлари уларнинг ўзлари томонидан ишлаб чиқилади. Бирор суғурта компанияси ишлаб чиққан бирорта суғурта тури ЎСЖ аъзосига уларнинг ўзлари ишлаб чиққан суғурта тури каби маъқул бўла олмайди.
Ўзаро ёрдам принципига асосланган ўзаро суғурта воситасида суғуртанинг асл моҳияти амалга ошади. ЎСЖда унинг битта аъзосининг кўрган зарари тўғридан-тўғри қолган барча аъзолар томонидан биргаликда қоплаб берилади.
ЎСЖнинг мақсади – фақат ўз аъзоларини суғурталашни амалга оширишдан иборат. ЎСЖ фойда олган тақдирда ҳам, ушбу фойда мазкур жамият мақсадларига мос келувчи фаолиятдан олинади ва ушбу жамият мақсадлари йўлида ишлатилади.
Бугунги кунда ўзаро суғурта халқаро даражага кўтарилди. 2017 йил натижалари бўйича ўзаро суғурта барча асосий кўрсаткичлар бўйича ижобий натижаларга эга, яъни глобал суғурта бозорида унинг ҳиссаси 26,8 фоизни ташкил қилиб, тўплаган суғурта мукофотлари 1,3 трлн. АҚШ доллари, активлари 8,3 трлн. АҚШ долларини ташкил этди.⁶ Ўзаро суғурта барча индустриал ривожланган мамлакатларда муҳим ўринга эга. Ҳозирги замон чет эл суғурта тизимларида (Европа, Америка, Японияда) бир қанча йўналишлар бўйича ўзаро суғурта етакчилик қилмоқда (айниқса ҳаёт суғуртаси ва нафақа суғуртасида). Дунё суғурта бозорининг 20 фоиздан ортиғини ташкил этувчи Япония суғурта бозорида ҳаёт суғуртасининг 90 фоизи ўзаро суғурта жамиятлари томонидан амалга оширилмоқда.
Дунё умумий суғурта бозорида ўзаро суғуртанинг улуши 2015 йилда 2007 йилга нисбатан 2,6 фоизга ошган бўлиб, бунда ўсиш даражаси бўйича ҳам, улуши бўйича ҳам Шимолий Америка пешқадамлик қилмоқда. Иккала кўрсаткич бўйича иккинчи ўринда Европа ҳудуди бўлиб, учинчи ўриндаги Осиё ва Океаниянинг улуши 2015 йилда нисбатан пасайганлигини кўриш мумкин (1.11-жадвалга қаранг). Ўзаро суғуртанинг ҳажми ва ўсиши бўйича Шимолий Америка ва Европа пешқадамлик қилаётганлигини ушбу ҳудудларда ўзаро суғурта бўйича узоқ йиллик тажрибанинг мавжудлиги, ҳамда унинг ҳуқуқий таъминотининг мукаммал яратилганлигида дея хулоса қилиш мумкин.
1.11-жадвал