1. Mavzu: Yog’

5-rasm.
O’lchash va rejalash usullari.


Yerunok 45 va 135° li burchaklarni rejalash (belgilash) va o’lchash uchun xizmat qiladi. U asos-kundadan va unga 45° burchak ostida kirgizilgan yog’och yoki metall chizg’ichdan tuzilgan.
Malka burchaklarni namuna bo’yicha o’lchash va ularni zagotovka-detallarga ko’chirish uchun mo’ljallangan. U asos-kunda va chizg’ichdan iborat bo’lib, ular bir-biriga sharnirli birlashtirilgan. Malkalarning yog’och va metall materiallardan
yasalgan turlari bor.
Sirkul o’lchamlarni zagotovkalarga tushirish va dumaloq belgilar chizish uchun
qo’llaniladi.
Nutromerdan teshiklarning ichki diametrini o’lchash uchun foydalaniladi. Shtangensirkul detallarning turli parametrlarini o’lchash uchun ishlatiladi. Shoqulli adilak vertikal detallarni tekshirishga mo’ljallangan.
Go’niya-markaz qidirgich silindrsimon jismlarning markazini aniqlash uchun
mo’ljallangan. Go’niyaga chizg’ich mahkamlangan. Go’niyaning yuqori qismi planka bilan birlashtirilgan. Chizg’ichni shunday o’rnatish kerakki, u biriktiruvchi
plankaning o’rtasida turib, go’niyaning to’g’ri burchagini teng ikkiga bo’ladigan
bo’lsin. Markazini topish zarur bo’lgan silindrsimon jism go’niya ustiga qo’yiladi
va chizg’ich yordamida ikkita kesishuvchi chiziq chiziladi, bu chiziqlar ayni vaqtda diametrlar hisoblanadi. Chiziqlar (diametrlar) ning kesishish nuqtasi
silindrsimon jismning markazi bo’ladi.
Adilak («shayton») qismlar va konstruksiyalar yuzalari joylashuvining gorizontalligi hamda vertikalligini tekshirish uchun ishlatiladi. U metall yoki
yog’och korpusdan iborat bo’lib, ichiga kavsharlangan naycha (ampula)
joylashtirilgan, naycha pushti yoki sarg’ish-yashil rangli suyuqlik (spirt) bilan
to’ldirilgan. Suyuqlik ichidagi havo pufakchasi yuqorigi holatni egallashga intiladi.
Ampulaning korpusdagi holati o’rnatish vinti bilan shunday roslanadiki, adilak aniq gorizontal holatda turganda havo pufakchasi naycha ichida korpusdagi belgi ro’parasida o’rta vaziyatni egallaydigan bo’lsin. Adilaklarning eni 16, 22, 25, 28 mm, balandligi 30, 40, 50, 56 mm, uzunligi 230, 300, 500, 750, 1250 mm bo’ladi. Reja (chiziq) tortkich (otvoloka). Taxtaning chetiga chiziq tushirish uchun xizmat qiladi. U uzunligi 400 va eni 50 mm bo’lgan taxta bo’lagidan iborat. Bu taxtaning bir uchi qiya qilib kesilgan, chetidan 1/3 oraliqda bo’rtiq qilingan bo’lib, unga mix qoqiladi. Mixning o’tkir uchi bilan chiziq (belgi) tushiriladi.
Skoba turumlarni qo’lda kesishda ularning o’rnini belgilab olish uchun mo’ljallangan. U chok ochilgan taxta bo’lagidan iborat. Ana shu chokka malum oraliqda mixlar qoqilib, ularning o’tkir uchi bilan chiziq tushiriladi.
Shovun o’rnatilgan yog’och konstruksiyalarning vertikalligini tekshirish uchun ishlatiladi. U ipga osilgan metall yukchadan iborat, yukchaning bir uchi konus
shaklida bo’ladi. Yukchaning diametri 18, 30, 38 mm va uzunligi 39, 64, 98, 114,
132, 144, 165, 200 mm ni tashkil etadi. U 3, 5, 7, 10 m uzunlikdagi ipga osilib,
g’altakka o’rab qo’yiladi (6-rasm).


6-rasm.
Shovun.


Xatkash yordamida taxta detalning tomonlaridan biriga parallel bo’lgan chiziqlar tortiladi. U ikki teshikli taxta bo’lagidan iborat bo’lib, ana shu teshiklardan dumaloq tayoqchalar o’tkazilgan. Bitta tayoqcha uchining bir tomonida o’tkir uchli mixlar bo’lib, ular bilan chiziq tushiriladi. Tayoqchaning uchini taxta teshigidan keraklicha chiqarib, tayoqcha chetidan tushiriladigan chiziqqacha, ya’ni reja chiziqqacha bo’lgan zarur masofa o’rnatiladi (7-rasm).