1-Mavzu: XVI – XIX asrlarda tarixshunoslik. Reja

---

Aim.uz 
1-Mavzu: XVI – XIX asrlarda tarixshunoslik. 
Reja: 
1 
O`rta Osiyo xalqlarining XVI-XVII asrlarda siyosiy-iqtisodiy hayoti 
tarixshunosligi. 
2 O’rta asr o’zbek tarixshunosligi. 
XV asrning 80-90 yillarida kuchayib ketgan tarqoqlik, xususan Toshkent, 
Farg`ona va Hisorning markaziy hukumatga itoat qilmay qo`yishi, yosh 
Temuriylarning toji taxt uchun kurashlari davlatning inqirozini tezlashtirdi. 
Muhammad Shayboniyxon (1500-1510) – Shayboniylar davlatiga (1500-
1601) asos soldi. Lekin, Shayboniylar ham ma`lum darajada iqtisodiy, ijtimoiy va 
madaniy sohada taraqqiyotga erishgan bo`lsalar-da, baribir ular ham mahalliy yirik 
er-suv egalarining ayrimachilik harakatlariga barham bera olmadilar. 
Abdullaxon soniy 1557 yili Buxoroni egalladi va uzoq davom etgan 
urushlardan (1557-1582) so`ng Movarounnahrni birlashtirdi. U davlatni 
markazlashtirdi, lekin uning vafotidan (1598 yil 8 fevral) keyin ayirmachilik 
harakati avj oldi. 
Mana shunday bir sharoitda movarounnahrlik yirik er-suv egalari ruhoniylar 
va zodagonlar bilan til biriktirib, Jo`jixonning o`n uchinchi o`g`li To`qay Temur 
naslidan bo`lgan Yormuhammadxonni taxtga o`tqizdilar. Yangi sulola tarixda 
Ashtarxoniylar (1601-1785) nomi bilan mashhur (Asli Xoji tarxon (Astraxon)lik 
bo`lganlari uchun sulola shunday atalgan). 
Bu davrda mamlakatda tarqoqlik yanada kuchaydi. Dashti qipchoqliklar, 
asosan qozoq xonlari va qalmoqlar, Xorazm hukmdorlari Abulg`ozixon va 
Anushaxon Movarounnahrga tez-tez bostirib kirib, uning Chorjo`y, Buxoro va 
Samarqand shaharlari va qishloqlarini talon-taroj qila boshladilar. 
Eron va Shimoliy Hindiston hukmdorlari Boburiylarning Buxoro xonligi 
ichki ishlariga aralashuvi kuchaydi. Mamlakatdagi beqarorlik Ubaydullaxon soniy 
(1702-1711) hukmronligi yillarida juda kuchaydi. Ulus hukmdorlari, Balxdagi 
Mahmudbiy qatag`on markaziy hukumatga bo`ysunmay qo`ydilar. Samarqand va 
Hisor viloyatlarida yuz qabilasi, Shahrisabz va Qarshida kenagas va mang`it 
qabilalari xonga qarshi isyon ko`tardilar. Ubaydullaxon soniy o`rniga xon 
ko`tarilgan Abulfayz (1711-1747) nomigagina xon bo`lib, hokimiyat bir guruh yirik 
boylar qo`liga o`tib qoldi. 

---

Aim.uz 
Eron podshohi Nodirshoh (1736-1747) Movarounnahrdagi parokandalik va 
beqarorlikdan foydalanib, 1740 yilning kuzida Buxoro xonligini o`ziga 
bo`ysundirdi. Shundan keyin hokimiyat, asosan nodirshoh tarafdori, mang`it 
qabilasidan chiqqan nufuzli, katta er egasi Muhammad Rahimbiy qo`liga o`tdi. 
Abulfayzxon o`ldirilganidan keyin taxtga o`tkazilgan Abulmo`min (1747-1751) va 
Ubaydullaxon soniy (1751-1753) nomigagina xon bo`lib, davlatning muhim 
ishlarini Muhammad Rahimbiy boshqargan. 
1753 yilning 16 dekabrida Muhammad Rahimbiy xon bo`ldi. Shu kundan 
boshlab Buxoro xonligida hokimiyat Mang`itlar sulolasi qo`lida bo`lib, ular 1920 
yilning sentyabr oyigacha hukmronlik qilgan. 
1709 yili Markaziy hukumatning zaifligi tufayli Farg`ona vodiysida Qo`qon 
xonligi (1709-1876) tashkil topdi. 
XVIII-XIX asrda uyrtimiz hududida Buxoro amirligi, Xeva va qo`qon 
xonligi mavjud bo`lib, Rossiya asta-sekin bu hududga siqilib kelib, o`z 
mustamlakasini o`rnatdi. 
Bo`lib o`tgan siyosiy voqealarning ta`siri tarix faniga ham ta`sir etmasdan 
qolmadi. Natijada tarixshunoslik ham o`z taraqqiyotida ma`lum bir o`zgarishlarga 
yuz tutdi.