1-mavzu: Xulqi og`ishgan bolalar psixologiyasi kursining predmeti va og`ishgan xulq klassifikatsiyasi Reja

Suitsidal xulq-atvorning psixodiagnostikasi
O‘z joniga qasd qilishning, xatti-harakatlarining psixodiagnostik metodlarning ko‘pligi mavjud bo‘lsa ham psixologlar ba’zi holatlarda ularni to‘liq ta’riflay olishmaydi.
Umuman, inson psixologik holatlari, uning shaxsi katta sir bo‘lganligi sababli bu ijtimoiy ahamiyatli muammo o‘z o‘zidan uni qanday yo‘llar bilan yechishga undaydi.
Asosan, bunday tadbirlar yoshlar, o‘smirlar orasida olib borilishi lozim.
O‘z joniga qasd qilish variantlari tahlil qiliganda, yoshlar va o‘smirlar bunday harakatlarni ularga xos uslubda bajarganliklari namoyon bo‘ladi.
Shuning uchun ruhshunoslikda bu kabi holatlar yuz berishi mumkin bo‘lgan va uning oldini olish uchun kerakli psixoterapevtik yordam ko‘rsatilgan diagnostik usullar majmuasini ishlab chiqish zarurati doimiy va tuganmas muammo bo‘lib hisoblanadi.
Odatda psixologlar bunday masalalarni hal qilishda juda yaxshi samara va natija beradigan testlar va metodlar majmuasi hamda metodikalardan foydalanadilar.
Misol uchun, G.Rorshax (siyoh dog‘lari), Rozensveyg testlari ijtimoiy dezadaptatsiya va qiyin holatlarda o‘zini boshqarishni aniqlash uchun o‘tkaziladi.
Izlanuvchilar ko‘p holatlarda piktogrammalardan foydalanadilar.
Yuqorida sanab o‘tilgan uslublardan tashqari ruhshunoslar va psixoterapevtlar o‘tkazilgan uslublarning qay darajada samaradorligini tekshirish uchun turli xil usul va muolajalardan foydalanishadi.
Masalan, V. Frankl o‘z mijozlariga asosiy hodisalarni o‘tmishda va kelajakda sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan hollarni bir tekisda qo‘yib chiqish kerakligini aytganda, ularning bu vazifa oldida o‘zini yo‘qotishi va dovdirashi kuzatilgan.
Shu masalalarni yechish uchun qo‘llanadigan skrining holatlar va usullar juda ixcham bo‘lishi kerak, ular tez va qulay ishlab chiqiladigan holatda bo‘lishi shart.
Suitsidolog M.Xaykina “Psixologik holatni baholash” metodikalar majmuasidan foydalanib, bexavotirlik darajasi va johillikni aniqlashni tavsiya etadi.
Test natijalarini tahlil qilishda quyidagi tavsiyanomalar ko‘zda tutilgan.
- Shaxsiy bexavotirlik yoki shaxsning xavotirga moyilligi.
- Frustratsiya - orzuga intilish yo‘lida ro‘y beradigan real va noreal to‘siqlar.
- Johillik - ko‘tarinki ruhiy aktivlik, zo‘ravonlik yo‘li bilan yetakchilik qilish.
- Rigid holat - taqdirini o‘zgartirishi kerak bo‘lgan holatlarda qaror qabul qilish oldidagi xavf.
M.Xaykina tomonidan ishlangan uslublarni to‘g‘riligini isbotlash uchun 3 yil oldin o‘z joniga qasd qilmoqchi bo‘lgan 16-17 yoshli qizlarni fe’l-atvorini o‘rganish tadbirlari o‘tkazilgan.
Bu o‘z joniga qasd qiluvchilarning xavotirlilik darajasi nazorat guruhidagilarga nisbatan pastroq.
Frustratsiya (“aldanish”, «”omadni kutib yashash yoki uni kelishiga umidsizlik”) shkalasida aniq farqlar kuzatiladi.
O‘z joniga qasd qiluvchilar guruhida frustratsiya darajasi yuqoridir.
Tashxisiy ishlarning ikkinchi bosqichida M.Xaykina “tugallanmagan gap” metodikasini qo‘llashni tavsiya etadi. Bu uslub sinaluvchining dunyoga, odamlarga bo‘lgan munosabatini o‘rganishga yo‘naltirilgan.
Sinaluvchi quyidagi gaplarni davom ettirishi kerak.

1. 
   “Ertaga men...”
   
2. 
   “Men maktabni tugatganimda...”
   
3. 
   “Bir kuni kelib...”
   
4. 
   “Men yashashni xohlayman, chunki...”
   

Natijalarni qayta ishlashda ruhshunoslar o‘smir tomonidan atrof-muhit va odamlarni qabul qilish, munosabat bildirish xususiyatlarini o‘rganishga e’tibor berishgan.
Ushbu “Tugallanmagan gaplar” metodikasini tadqiqot sifatida o‘tkazganda, 2-3 yildan keyin ham sinaluvchilarning atrof-muhitni qabul qilish xususiyatlari isbotlangan.
O‘z joniga qasd qiluvchilardan farqli o‘laroq nazorat guruhini tashkil etuvchilar optimalistik ruhiyat bilan o‘zlarini namoyon etadilar.