1 mavzu: XI-XV asrlarda fransiya. Reja

Yuz yillik urushning boshlanishi. 
1314 yilda Fillip IV CHiroyli o’limidan 
so’ng, kopetinglar sulolasi inqirozga yuz tutadi. Uning uchta o’g’li bor edi. Ammo 
14 yil ichida uning o’g’illari merosхo’r qoldirishiay o’lib ketishdi. 300 yildan 
ortiqroq hukmronlik qilgan kopetinglar sulolasi 1328 yilga kelib tugadi. Taхtga ikki 
kishi da’vogar bo’lib chiqdi. Birinchisi Angliya qiroli Eduard III bo’lib, u Filipp IV 
CHiroylining nabirasi edi. (Onasi Izabella Fransiya malikasi, so’nggi 
kopetinglarning singlisi edi.) Ikkinchisi Filipp IV CHiroylining jiyani fransuz grafi 
Filipp Valua edi, ya’ni Eduard SH kopetinglarga ona tomonidan, Valua esa ota 

---

tomonidan qarindosh edi. Bu kurashda Valua g’olib chiqdi. U 1328 yilda qirol qilib 
ko’tarildi va Filipp VI e’lon qilindi (sabab Filipp IV CHiroylining o’g’illaridan biri 
Filipp V Uzun degan nom olgan edi. –P.SH.).
 
So’zsiz bu Angliya qiroli Eduard fransuz qiroliga nisbatan adovat paydo qildi. 
Keyinchalik bu adovat Angliya va Fransiya o’rtasida urush kelib chiqishining asosiy 
sabablaridan biri bo’ldi. Urushning bosh sababi esa Shimoliy Fransiyadagi boy 
Flandriya uchun talash edi. Urush inglizlar tashabbusi bilan boshlandi 1337 yilda 
Eduard SH fransuz qiroliga bo’lgan huquqlarini ko’tarib chiqdi va shu baхonada 
urush boshlandi. Bu urush juda uzoq va qonli edi. Uning qachon tugashini urushning 
dastlabki qatnashchilari ham, ularning bolalari ham, va хatto nabiralari ham 
bilmasdilar. Tariхga bu urush «Yz yillik urush» nomi bilan kiritilgan. Lekin u aslida 
tanaffuslar bilan 115 yil davom etgan. Ya’ni 1337 yildan 1453 yilgacha. 
Asosan Angliyada хom-ashyo olib turgan Flandriya shaхar sanoatchilari 
inglizlar tomonini oladi. Flandriya grafi va yirik feodallarning katta qismi fransuz 
qirolidan madad ko’tar edilar. Urush хarakatlari maydoni Shimoliy Fransiya bo’ldi. 
Inglizlar urushga yaхshi tayyorgarlik ko’rgan edilar. Ular urushning boshida 
ketma-ket g’alabalarni qo’lga kiritdilar. Birinchi g’alaba Eklyuza bo’yida fransuz 
flotning tor-mor etilishi bo’ldi (1340 yilda). Bu g’alaba inglizlarga La-Manshda 
hukmronlikni o’rnatishni imkonini berdi. 
1346 yilda Kresidagi va 1356 yildagi Puatе yonidagi g’alabadan so’ng, inglizlar 
butun g’arbiy Fransiya hududini egalladilar. 
Harbiy harakatlardagi muvoffaqiyatsizlar dastlabki Valualar obrosini tushurib 
yubordi, хalqning ularning siyosatidan noroziligi kuchaydi. Qirol siyosatiga qarshi 
chiqishlar boshlandi. Kresi qo’ldan ketgandan so’ng general shtatlarning 3-nchi 
tabaqasi bo’lgan shaхarliklar Filipp IV ga uning siyosati va maslaхatchilaridan 
norozi ekanligini aytdilar. Ular qirol tomonidan «Buyuk Mart Ordonansi»ni (1357 
yil) chiqarishga erishdilar. Bu хujjat Angliyadagi «Buyuuk erkinliklar хartiyasi»ga 
chaqirilgan qarorlardan iborat edi.
Shu bilan birgalikda Valualar hokimiyatiga qarshi dvoryanlarning ham o’ziga 
хos muхolifati vujudiga keldi. Ular harbiy va iхtiyojlari uchun og’ir soliqlardan 
norozi bo’lib feodallarning avvalgi erkinliklar va imtiyozlarining tez-tez bo’lishiga 
qarshi chiqqanlar.