1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

Katalog bo‘linmalarini vujudga keltirish 
Klassifikatsiyalash  paytida  bir  xil  katalog  indeksini  olgan  matbuot 
asarlari  tasvirlarining  gruppasi  sistemali  katalogning  mustaqil  bo‗linmasini 
tashkil  etadi.  Kutubxona  fondini  mustaqil  to‗ldirib  borish  jarayonida  katalog 
bo‗linmasiga yangi keltirilgan kitoblarning tasvirlari kiritiladi, yo‗qolgan yoki 
fonddan  chiqarilgan  kitoblar  esa  o‗z  vaqtida  katalog  hisobidan  o‗chirib 
tashlanadi.  Bundan  shu  narsa  ravshan  bo‗lib  turibdiki,  sistemali  katalog 
bo‗linmalarini  vujudga  keltirish  –  kutubxona  mavjud  bo‗lib  turgan  hamma 
vaqt mobaynida uzluksiz davom etadigan jarayondir. 
Shuni  nazarda  tutib,  katalog  tuzish  paytida  unga  yangi  keltirilgan 
kitoblarga  mo‗ljallangan  kartochkalarni  shunchaki  kiritib  qo‗yish  bilan 
cheklanish  yaramaydi,  katalog  bo‗limlari  va  bo‗limchalarini  vujudga 
keltirishga  chuqur  o‗ylagan  holda  yondoshish  zarur.  Kitob  fondi  orta  borgan 
va  bo‗linmalardan  har  birida  shunga  muvofiq  tarzda  tasvirlar  soni  ko‗paya 
borgan sari bir vaqtlar qabul qilingan bo‗linmalarni maydalash yetarli bo‗lmay 
qolishi,  qo‗shimcha  ravishda  detallashtirishni  (masalan,  umumiy  va  analitik 
aniqlagichlardan foydalanish yo‗li bilan) taqazo qilishi mumkin. 
Bo‗limlarni  vujudga  keltirish  jarayonida  sistemali  katalogni  matbuot 
asarlarining  tasvirlari  bilan  to‗ldirib  borish  haqida  bosh  qotirilar  ekan, 
katalogda  har  bir  kartochkaning  o‗rnini  ko‗rsatib  turadigan  uning  pastki 
qismining  chap  tomondagi  burchagida  joylashgan  katalog  indeksini 
unutmaslik  kerak.  Shuning  uchun  agar  kitobning  ilgari  o‗tkazilgan 
klassifikatsiyasiga o‗zgartishlar kiritish talab etiladigan bo‗lsa, uning kitob va 
kartochkalardagi  indekslariga  ham  tuzatishlar  kiritish  lozim.  Shunday  qilib 
katalogning  bir  bo‗linmasiga  hamisha  bitta  katalog  indeksiga  ega  bo‗lgan, 
muayyan bo‗linma indeksiga mos keladigan kartochkalar quyiladi. 
Tasvirlar  orasida:  asosiy  tasvirlar  (kitob  tokchalarining  xuddi  o‗sha 
bo‗limiga  qo‗yiladigan  kitoblar  uchun),  qo‘shimcha  tasvirlar  (asosiy 
mazmuniga  ko‗ra  boshqa  bo‗linmalarga  o‗tkazilgan,  lekin  bu  yerda  ham 

---

 
 
 
113 
qo‗shimcha  tarzda  aks  ettirilgan  kitoblar  uchun)  va  analitik  tasvirlar 
(asarlarning tomlaridan, tuplamlardan yoki vaqtli nashrlardan olingan maqola 
hamda  boshqa  materiallar  uchun)  bo‗lishi  mumkin.  Fondda  muayyan 
masalaga doir mavjud matbuot asarlari mazmunining bir xilligi bu tasvirlarni 
birlashtirishga sabab bo‗lgan. 
Katalogda  hamma  bo‗linmalar  o‗z  indekslariga  va  rubrikalarning 
jadvallardagi joylashuv tartibiga muvofiq tarzda joylashtiriladi. Bo‗lim ichida 
aniqlagichlar  yordamida  tuzilgan  bo‗linmalar  aniqlagichsiz  xuddi  shu 
indeksga  ega  bo‗lgan  bo‗limdan  bevosita  keyin  joylashtiriladi.  Agar  bir 
bo‗limda  har  xil  aniqlagichlar  yordamida  tuzilgan  bo‗linmalar  uchrab  qolsa, 
ularni quyidagi tartibda joylashtirishni tasviya etamiz: 
aniqlagichsiz indeks 
shakl aniqlagichlari bo‗lgan indeks 
geografik aniqlagichlari bo‗lgan indeks 
munosabat aniqlagichlari bo‗lgan indeks 
analitik aniqlagichlari bo‗lgan indeks