1-mavzu: «turkiy filologiya asoslari» faninin predmeti, maqsadi va vazifalari. Turkologiyaning tarkibiy qismlari. Turkiy tillar va xalqlar, ularning soni va yashash hududi. Turkiy tillarni o’rganish sohasidagi ta’limotlar

Oltoy nazariyasiga ko’ra, son jihatdan ko’pchilikni tashkil etuvchi turkiy tillar mo’g’ul va tungus manjur tillari bilan yaqin, qarindoshlik munosabatiga ega, bu uch guruhdagi tillar bir oila oltoy tillari oilasini tashkil etadi. Turkiy va mo’g’ul tillarning umumiy, o’xshash tomonlarga ega ekanligi quyidagi sabablar bilan belgilanadi:
a) IV-VII asrlarda Xitoyda;
b) VIII-XIII asrlarda Baykal ko’li shevalarida;
v) XIII-XIV asrlarda Turkistonda o’zaro yaqin munosabatda yashaganlar. VII-X asrlarda Boxay davlati xukmronligi davrida turkiy va tungus-manjur tillari o’rtasida o’zaro aloqa munosabat natijasida ularda umumiylik vujudga kelgan. X-XIII asrlarda Lyao imperiyasi davrida, XVII-XVIII asrlarda mavjud tillarning mo’g’ul yozuvini o’zlashtirish tufayli mo’g’ul yozuvini o’zlashtirishi tufayli mo’g’ul va tungus-manjur tillari orasida umumiylik shakllana boshlagan.
Hozirgi vaqtda oltoyshunos olimlarning hisob-kitoblari, tasniflariga qaraganda turkiy tillar guruhiga 31 til, mo’g’ul tillar guruhiga 17 til, tungus-manjur tillar guruhiga esa 14 til va shevalar kiradi. O’z vaqtida Ye.D.Polivanov va T.I.Ramstedt kabi olimlar koreys va yapon tillarini ham oltoy tillari oilasi tarkibiga kiritganlar.

mo’g’ul

Ye.D.Polivanov turkiy
T.I.Ramstedt oltoy tillar tungus-manjur tasnifi koreys
Yapon

B.Ya.Vladimirsev, Ye.D.Polivanov, N.N.Poppe, T.I.Ramstedt, V.I.Sinsius O.P.Sunik kabi olimlar tomonidan oltoy tillarining qarindoshligi nazariy jihatdan asoslangan. Ularning fikricha, oltoy tillariga xos leksik o’xshashliklar, grammatik formalardagi paralellar azaldan bo’lgan va bu xususiyat o’sha tillardan genetik birlikning mahsulidir.

Tillar o’rtasidagi yaqinlik ikki xil bo’ladi:
a) genetik yaqinlik, ya’ni qadimdan bir o’zak tildan kelib chiqqanligi tufayli yuzaga kelgan yaqinlik, o’xshashlik.
b) tipoloik o’xshashlik, ya’ni tillarning morfologik – sintaktik tillarining amorf, aglyutinotiv, flektiv, polisintetik tillarga ajratilishi xuddi shunday o’xshashlikka asoslanadi.
Ayrim olimlarning oltoy tillarida genetik o’xshashlik yo’q, bu tillardagi yaqinlik umumiy tipologik o’xshashlikning ko’rinishidir, deb hisoblaydilar. Masalan, V.L.Kotvich, L.Ligeti, J.Klousen, A.M.Shcherbak, G. Dyorfer, G.D.Sanjeyev kabi oltoyshunos olimlar xuddi shu fikr tarafdorlari sanaladi.