1-mavzu. Tilshunoslik fanining o’rganish obyekti. Tilning paydo bo’lishi

2. Venn diagrammasi.

Tilning paydo bo’lishiga doir “antik davr qarashlari va yangi davr nazariyalari” bo’yicha quyidagi venn diagrammasini to’ldiring

3. Sinkveyn metodi.

“Tilning paydo bo’lishi” haqidagi qarashlar va nazariyalardan foydalanib sinkveyn jadvalini to’ldiring.

4. Mavzuga doir atamalarni toping.

K

N

X

G

N

O

S

E

O

L

O

G

I

K

Y

U

I

E

K

O

A

Z

C

H

T

U

I

P

O

Q

E

R

T

O

P

I

K

O

M

V

A

S

D

I

D

F

G

H

J

E

K

L

Z

N

X

S

M

M

I

K

R

O

L

I

N

G

V

I

S

T

I

K

A

C

T

P

U

V

B

N

M

S

M

B

V

C

X

P

F

G

H

Z

J

R

A

N

Q

E

R

T

H

Y

U

I

O

T

E

S

E

Y

A

P

A

R

I

S

D

F

Y

U

S

E

Y

F

G

R

G

H

L

R

E

L

A

K

D

F

G

H

N

J

K

L

X

C

A

V

B

N

I

M

I

T

A

Q

R

E

T

O

Y

U

I

O

P

N

P

O

S

Y

G

N

I

T

V

B

N

M

S

K

I

U

Y

H

T

G

T

T

A

D

G

V

I

Q

E

T

R

L

Q

E

R

T

Y

O

U

I

O

P

F

V

I

V

A

S

D

G

I

N

T

E

G

R

A

T

S

I

Y

A

I

S

Z

X

C

V

E

K

S

P

R

E

S

S

I

V

K

M

R

S

T

D

M

A

K

R

O

L

I

N

G

V

I

S

T

I

K

A

T

I

D

I

F

F

E

R

E

N

S

A

T

S

I

Y

A

V

Z

I

K

A

K

K

U

M

U

L

Y

A

T

I

V

B

N

M

K

J

K

A

I

N

T

R

A

L

I

N

G

V

I

S

T

I

K

A

F

A

R

5. Mustahkamlash uchun testlar.

1. R.O. Yakobsan ta’limotiga ko’ra tilning qanday funksiyalari mavjud?

a) kommunikativ, ekspressiv, akkumulyativ;

b) emotiv, fatik, metalisoniy, estetik;

c) kommunikativ, estetik, gnoseologik;

d) akkumulyativ, emotiv, metalisoniy.

2. Tilning kishilik jamiyatida asrlar davomida to’plangan tajriba va bilimlarni kelajak avlodga yetkazish uchun xizmat qiluvchi vazifasi qanday nomlanadi?

a) akkumulyativ;

b) metalisoniy;

c) ekspressiv;

d) fatik.

3. Ekstraligvistika nimani o’rganadi?

a) sotsiolingvistika va mentalingvistikani o’zida birlashtirib, tilni ijtimoiy hodisa sifatida o’rganuvchi fan;

b) tilning ichki tizimini, uning birlik va kategoriyalarini o’rganuvchi fan;

c) qarindosh tillar o’rtasidagi o’xshash va farqli jihatlarni o’rganuvchi fan;

d) til va nutq munosabatlarini o’rganuvchi fan.

4. Differensiatsiya nima?

a) turli shevalarning umumiy qoidalarga bo’ysungan holda ma’lum adabiy tilga birlashishi;

b) tilning ichki tizimidagi o’zgarishlarning adabiy tilga ta’siri;

c) shevalarning soni ko’payishi va ular asosida yangi tillarning vujudga kelishi;

d) tilning lug’at sathidagi o’zgarishlarni milliy tilga ta’siri.

5. Turli tillar sistemalarini tasniflash uchun me’zon vazifasini o’tovchi sistema qanday nomlanadi?

a) sun’iy til;

b) milliy til;

c) adabiy til;

d) etalon til.

6. “Narsa nomi bilan narsa o’rtasida bog’lanish bor” degan fikr tarafdorlari kimlar?

a) anomalistlar;

b) anologistlar;

c) stoiklar;

d) bilingvistlar.

7. Til qanday hodisa?

a) til-biologik hodisa;

b) til- ruhiy hodisa;

c) til- tabiiy hodisa;

d) til- ijtimoiy hodisa.

8. Makrolingvistika nimani o’rganadi?

a) tilning ichki, fonetik, leksik, grammatik tuzilishini;

b) tilning paydo bo’lishi va uning taraqqiyot qonunlarini;

c) tilni aloqa vositasi sifatida o’rganadi;

d) qarindosh tillar o’rtasidagi o’xshash va farqli jihatlarni o’rganadi.

9. Tilning qaysi bir vazifasi lingvistik adabiyotlarda gnoseologik vazifa deb ham ataladi?

a) ekspressiv;

b) emotiv;

c) akkumulyativ;

d) kommunikativ.

10. O’rganish sohasi nuqtai nazaridan tilshunoslik qanday guruhlarga bo’linadi?

a) makrolingvistika va mikrolingvistika;

b) sotsiolingvistika va mentalingvistika;

c) ekstralingvistika va intralingvistika;

d) kommunikativ lingvistika va komparativistika.

11. “Narsa nomi bilan narsa o’rtasida bog’lanish yo’q” degan fikr tarafdorlari kimlar?

a) anomalistlar;

b) anologistlar;

c) stoiklar;

d) arxaistlar.

12. Turli shevalarning umumiy qoidalarga bo’ysungan holda ma’lum adabiy tilga birlashishi fanda qanday termin bilan nomlanadi?

a) differensiatsiya;

b) interferensiya;

c) diglossiya;

d) integratsiya.

13. Muayyan maqsadni ko’zlab yaratilgan va tabiiy tillarning o’rinbosari sifatida qo’llaniladigan tillar fanda qanday nomlanadi?

a) metatil tillar;

b) etalon tillar;

c) sun’iy tillar;

d) xalqaro tillar.

14. Sun’iy tillar keltirilgan javobni aniqlang!

a) volapyuk, esperanto, ido, interlingva;

b) qadimgi grek, yahudiy, lotin;

c) volapyuk, navi, sanskrit;

d) esperanto, qadimgi grek, ido, navi.

15. Substrat hodisasi deganda nimani tushunasiz?

a) kelgindilar tili mahalliy tilga ta’siri, lekin uni siqib chiqara olmaydi;

b) tillarning chatishishi natijasida mag’lub tilning g’olib tilda qoldirgan izlari;

c) o’zga tillardan qabul qilingan so’zlarning milliy tilga ta’siri;

d) o’zaro ta’sir, aloqa natijasi sifatida bir til unsurlarining boshqa tilga qabul qilinishi.

16.Tilning xabar, sezgi, his-hayajon, xohish-istak ifodalash va ularni tinglovchilarga yetkazish vazifasi qanday nomlanadi?

a) ekspressiv vazifasi;

b) akkumulyativ vazifasi;

c) kommunikativ vazifasi;

d) metalisoniy vazifasi.

17. Fyusey nazariyasi tarafdorlari qanday g’oyani ilgari surgan?

a) narsalarga nomlar tabiat tomonidan belgilab qo`yilishini ta’kidlashadi;

b) narsalarga nomlar kishilarning ongli kelishuviga asosan berilgan deyishgan;

c) nomlar biologik jihatdan yuzaga kelganligini ta'kidlaydilar;

d) nomlarning paydo bo’lishida tabiatning aloqasi yo’q deb hisoblashishgan.

18. “Akkumulyativ” so’ziga ta’rif bering.

a) Lotincha “akkumulyativ” “to`plash”demakdir;

b) Tinglovchiga yetkazilayotgan axborotga o`zining hissiy-ta’siriy munosabatlarini ham qo`shib ifodalash;

c) Tillаrning chаtishishi nаtijаsidа mаg’lub tilning g’оlib tildа qоldirgаn izlаri;

d) Kеlgindilаr tili mаhаlliy tilgа sеzilаrli tа’sir о‘tkаzаdi, lеkin uni siqib chiqаrа оlmаydi

19. Differensiatsiya qanday hodisa?

a) Farqlanish, ya’ni shevalar sonining ko’payishi va yangi tillarning vujudga kelishi;

b) Mujassamlashuv ya’ni turli shevalarning umumiy qoidalarga bo’ysungan holda ma’lum adabiy tilga birlashishi;

c) Tilning ichki tizimini, uning birliklari va kategoriyalari, tilning yaruslari hamda ularning tuzilishini o‘rganadi;

d) Sotsiolingvistika va mentalingvistikani o’zida birlashtiradigan, tilni ijtimoiy hodisa sifatida o’rganuvchi fandir.

20. Integratsiya nima?

a) farqlanish, ya‘ni shevalar sonining ko‘payishi va yangi tillarning vujudga kelishi;

b) mujassamlashuv ya‘ni turli shevalarning umumiy qoidalarga bo‘ysungan holda ma’lum adabiy tilga birlashishi;

c) tilning ichki tizimini, uning birliklari va kategoriyalari, tilning yaruslari hamda ularning tuzilishini o‘rganadi;

d) sotsiolingvistika va mentalingvistikani o‘zida birlashtiradigan, tilni ijtimoiy hodisa sifatida o‘rganuvchi fandir.