1-мавзу: Технологик жараёнлар ва ишлаб чиқаришни автоматлаштириш соҳасига оид асосий атама ва тушунчалар

1. Бевосита баҳолаш усули. 
Бевосита баҳолаш усулида ўлчанаётган 
катталикнинг қиймати бевосита ўлчаш асбобининг ҳисоблаш қурилмаси ёки 
бевоста ишловчи ўзгартиргичнинг сигнали орқали аниқланади. Бу усул 
масалан, босимни пружинали манометр билан, ток кучини амперметр билан, 
ҳароратни қаршилик термоўзгартиргичлари билан ўлчашда қўлланилади.

---

 3.1-расм. Ўлчаш усулларининг таснифи 
2.
 
Берилган ўлчам билан 
солиштириш усули
 
– ўлчанаётган 
катталикнинг қиймати берилган ўлчам билан солиштириладиган ўлчаш усули 
(ричагли тарозиларда массани тарози тошлари билан солиштириб ўлчаш, 
компенсатордаги доимий ток кучланишини нормал элемент э.ю.к. и билан 
солиштириб ўлчаш). 
3. 
Таққослаш усули
. Бунда ўлчанаётган катталикнинг қиймати 
таққосланаётган катталиклар ўртасидаги нисбатни ўрнатувчи солиштириш 
элементига турли йўналишлар бўйича таъсир қилади (тенг елкали 
тарозиларда юкни тортиш, бунда ўлчанаётган масса йиғинид кўринишида 
аниқланади (тарозини мувозанатга келтирувчи тошлар ва тарози шкаласи 
бўйича)). 
4. 
Нолли
(компенсацион) 
усул
. Компенсацион (нолли) усулда 
ўлчанаётган катталик қиймати юқори аниқлик билан олдиндан маълум бўлган 
катталик билан компесацияланади, яъни улар ўртасидаги фарқ маълум 
катталикнинг ўзгариши ҳисобига нолга келтирилади. Ушбу усулда 
қўлланиладиган ўлчаш асбоби (ноль-асбоб) фақатгина иккита катталик 
ўртасида тенглик ўрнатилганлиги ёки уларнинг фарқи нолга тенглигини 
кўрсатиш учун хизмат қилади. Ушбу усулга мисол сифатида термо – э.ю.к. ни 
ўлчаш ва қаршиликни мувозатлашувчи кўприк ёрдамида ўлчашни келтириш 
мумкин. Компенсацион усул ўлчанаётган катталик мувозанатлашувчи маълум 
катталикнинг аниқлиги ва ноль-асбобнинг сезгирлигига қўйилган аниқлик 
даражаси билан белгиланувчи юқори ўлчаш аниқлигини таъминлайди.
5.