1-мавзу: Тарбиявий ишлар методикаси фанининг

Z.Jan Piaje: bolaning rivojlanish nazariyasi
SHvetsariya biologi va psixolog Jan Piaje (1896-1980), o‘zining-«Bolalarni rivojlantirish va uqitish» yo‘nalishidagi yuqori darajali intelektual modeli sharofati bilan olamga tanilgan. Piaje nazariyasida rivojlanayotgan bolaning bilish, o‘rganish tizimini shakllantiradi, boshka so‘zlar bilan aytganda, bolaning, u ichki muxitidagi jismonan shakllanayotgan tajribani tushunish va tahsiriga javob berish uchun, mental «xaritalar», jadvallar yoki tarmolashgan kontseptsiyalarni shakllantiradi degan g‘oyaga asosladi. Kechrok, Piaje rivojlanish bilan, bolaning bilish, o‘rganishdagi kognitiv tizimi kiyinlashadi, yahni misol uchun, yiglash yoki onani emish kabi tug‘ma reflekslardan astalik bilan oliy mental faoliyatga o‘tishini tasdiklagan.
Piaje nazariyasida bolaning rivojlanish jarayonida to‘rt boskich farklanadi. Mana, usha turt boskich:
1. Sensomator bosqichi (tug‘ilganidan sung 2 yoshgacha) - Bola borliqning mavjudligi to‘g‘risidagi tasavvurlarini o‘z muxiti bilan jismonan uzaro tahsiri orqali shakllantiradi. Bu boskich, bolaning jismoniy obg‘ektlarning bevosita his etishidan, nigoxidan tashkari xolatlarda xam mavjud ekanligi (yahni, obg‘ektlarning doimiyligi) tug‘risida bilishi, anglashi va bilimining yukligi davri xisoblanadi.

2. 
   Dooperator boskichi (2-7 yoshgacha) - Bola, xali turli xolatlardagi umumiylikni keltirib chikarishni bilmaydi va anik bir vaziyatdagi
   jismoniy xarakatga muxyujlik sezadi.
   
3. 
   Anik; operatsiyalar (7-11 yoshgacha) - Bu vaktda bolaning jismoniy
   tajribasi ortib borishi natijasida baza tuplanadi, bola ularni
   umumlashtirish asosida mantiiqiy tizimlashtira boshlaydi. Bu
   bosqichda, abstrakt muammolarni yechishga ham imkoniyat yaratiladi.
   
4. 
   Formal operatsiyalar (1 1-15 yoshgacha) - Bu boskichga kelib, bolaning
   bilish, urganish, tush u ni b yetish tizimi, kattalarniki singari
   kontseptual asoslarni xam uz ichiga oladi.
   

Rivojlanishning barcha boskichlari davomida, bola o‘z muxitini boshdan kechiradi, shu vaktgacha uzi tomonidan tuzilgan, barcha mavjud mental xaritalarini shlatadi. Agar, boshdan kechirilgan tajriba takrorlansa, u yengil qabul qilinadi — yoki bolaning bilish, urganish, mohiyatini anglash tizimiga tezlikda singib, aralashib ketadi va bola mental muvozanatni saqlaydi. Agar, tajriba yangi bo‘lsa, unday holatda, bola mental muvozanatini yuqotadi va yangi sharoitlarga moslashish uchun. uzining bilish, o‘rganish tizimini uzgartirishga majbur bo‘ladi. SHu tarika bola yana xam ko‘p adekvat (mos) tizimlarni shakllantiradi.