1-mavzu: Sug`urtaning iqtisodiy mohiyati va funksiyalari. Reja: Sug‘urta nazariyasining kelib chiqish tarixi. Sug‘urta nazariyasi predmeti va ob’ekti

11-мавзу: ТАШҚИ ИҚТИСОДИЙ ФАОЛИЯТДА СУҒУРТА ВА ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИ. СИЁСИЙ РИСКЛАРДАН СУҒУРТАЛАШ.
Транспорт операцияларининг қиймати товарнинг битимдаги нархига сезиларли даражада таъсир қилади. Транспорт операцияларини режалаштириш ва ташкил етишда йўл қўйилган хато ва камчиликлар экспортчининг ўз товарини, ҳатто унинг сифати юқори бўлган ҳолда ҳам, фойда Билан чет елларга сотиш ҳаракатларини муваффақияцизликка учратиши мумкин. Буни, айниқса, маҳаллий экспортчилар ҳисобга олиб қўишлари жуда муҳим, чунки уларнинг кўпчилик ҳамкорлари Ўзбекистон чегараларидан бир неча минг километр олисда (Европа, Осиё, Осиё-Тинч океани ҳудуди, МДҲнинг Европа қисмида) жойлашган.
Ташқи савдо юкларини ташиш экспортчи ёки импортчининг ўзи томонидан ёхуд транспорт-експедиторлик компаниялари томонидан амалга оширилиши мумкин Бу компанияларнинг хизматлари юк ташиш операцияларидан ташқари бошқа кўплаб операцияларни ҳам ўз ичига олади. Буларга бир транспорт туридан бошқасига ортиш, яна ташиб кетилишини кутиб, вақтинчалик омборда сақлаш, ажратиш ва қайта ажратиш, юкни қайта қадоқлаш, божхона тартиблари, суғурта хизматлари, фрахттўловлари, тарифлар ва йиғимларни амалга ошириш, юкни кузатиб бориш, ахборот таъминоти ва ҳ.к. хизматлар киради. Бу операциялар умумий комплекси «экспорт логистикаси» тушунчасига киради.
Ташиш ҳаражатларини иложи борича камайтириш учун экспортчи кўп нарсаларни ҳисоблаб чиқиши лозим. Агар, битимга биноан, экспортчи товарни етказиб бериш мажбуриятини ўз бўйнига олса, у транспорт-експедиторлик компаниялари билан алоқа ва ҳамкорлик муносабатларини ўрнатиши, улар билан экспорт логистикаси масалаларини ишлаб чиқиш учун маслаҳатлашиши зарур. Айнипайтда, экспорт товарини ташишнинг қиймати, етказиб бериш муддати ва бошқа омилларни ҳисобга олган ҳолда, ташишнинг бир неча вариантларини кўриб чиқиш ва солиштириш лозим.
Транспорт, транспорт-експедиторлик компаниялари ва улар билар ишбилармонлик ҳамкорлиги ҳақида маълумотлар.

Транспорт- експедиторлик ва транспорт Компанияларининг йирикбирлашмалари	Ўзбекистон халқаро експедиторлари ассоциацияси Ўзбекистон халқаро автомобилда юк ташувчилари ассоциацияси.
Асосий транспорт компаниялари	«Ўзбекистон ҳаво йўллари» миллий авиация” компанияси «Ўзбекистон темир йўллари» давлат аксионерлик темир йўлкомпанияси. Халқаро автоташувларни амалга оширувчи компаниялар .
Экспортчиларга транс порт – експедиторлик компаниялари томонидан кўрсатила- ётганхизматлар	Транспорт воситаси тури, маршрути ва рақобатбардош транспорткомпаниясини танлаш бўйича маслаҳатлар. Транспорт-експедиторлик ҳужжатларини расмийлаштириш. Омборлар, терминаллар, логистика марказлари, портлар, юк ортиш пунктларида юклар билан ишлаш ва уларга хизмат кўрсатишни ташкил қилиш. Экспорт юкини бутун ўналиши бўйлаб кузатиб туриш. Тўловлар, тарифлар, бошқа операциялар бўйича ҳисоб-китобларни амалга ошириш. Экспортчига юк ортиш учун контейнер узатиш. Экспортчининг транспорт идишини қайтариш. Юкларни ажратиш, тамғалаш, товарга илова қилинадиган ҳужжатларни тайёрлаш, бошқа транспорт-технологик хизматлар.
Транспорт- експедитор- лик хизматлари кўрсатиш учун асос	Транспорт-експедиторлик хизмати шартномаси. Экспортчининг транспорт-експедиторлик компаниясига ёзма топшириғи. У юқоридаги шартномага асосланган ариза билан бирга тақдим етилади.
Экспортчига транспорт- експедиторлик компа- нияси томонидан бери- ладиган асосий ҳужжатлар	Транспорт компанияси – оператор томонидан: СМГС темир йўл юк хати ёки CМР халқаро автотранспорт юк хати ёхуд «Аир Wайбилл» авиа юк хати ёки «Линер Билл оф Ладинг» денгиз коносаменти. Транспорт-експедиторлик компаниясининг ўзи томонидан: експедиторлик тилхати, ФБЛ орт томонли мултимодал транспорт коносаменти (аралаш ташувларда), юкни ташиш учун експедиторлик сертификати.
Экспортчи томонидан юкниберишда тақдим етиладиган ҳужжатлар	Транспорт компанияси томонидан – инфойс (счёт- фактура). Транспорт-експедиторлик компанияси томонидан – експедиторлик инструксияси (експедитор топшириғи билан бирга), интермодал оғирлик гувоҳномаси, хавфли юкларни ташиш ҳақида декларация.
Хизматлар учун ҳақ	Транспорт компаниясига – халқаро ташув тарифлари асосида, шунингдек, қилинадиган ҳаражатлар ва тегишли хизматлар бозорларидаги конъюнктурани ҳисобга олган ҳолда ҳақ белгиланади. Транспорт-експедиторлик компаниясига – транспорт- експедиторлик хизмати шартномаси асосида, экспортчининг муайян топшириқлари рўйхати ва қилинадиган ҳаражатларни ҳисобга олган ҳолда ҳақ белгиланади.