1 mavzu. “Sitologiya, gistologiya va embriologiya” faniga kirish. Umumiy sitologiya asoslari va hujayralar nazariyasi

yorug‘lik 
mikroskop
lari mavjud bo‘lib, ular yordamida bir-biridan 0,2 mkm1 uzoqlikda 
turuvchi nuqtalarni ajratib ko‘rish mumkin. 
Bo‘yalmagan, tiniq ob`ektlar (masalan, tirik hujayra va to‘qimalar) 
Fazokontrast mikroskop
yordamida o‘rganiladi. Bunday muhit orqali o‘tayotgan 
yorug‘lik nurlari to‘lqinlarining fazasi material qalinligi va o‘tayotgan yorug‘lik 
tezligi bilan belgilanadigan kattalikka siljiydi. Fazokontrast mikroskop bunday 
ko‘zga 
ko‘rinmaydigan 
faza 
siljishlarini 
yorug‘lik 
nurlari 
to‘lqinlari 
amplitudasining o‘zgarishlariga aylantirib beradi. Bunda hosil bo‘ladigan qora-oq 
tasvir muayyan qismlarining zichligi ob`ekt qalinligi bilan ob`ekt va uning atrof-
muhiti nur sindirishidagi farq hosilasi kattaligiga bog‘liq. 
Flyuoressent mikroskopiya.
Flyuoressensiya ob`ektning nurli energiya 
ta`sirida yuzaga keladigan nurlanishidir. Flyuoressent mikroskopda gistopreparat 
to‘lqin uzunligi qisqaroq bo‘lgan ultrabinafsha, binafsha va ko‘k nurlar yordamida 
o‘rganiladi. Bu mikroskop bir-biridan 0,1 mkm uzoqlikda turuvchi nuqtalarni farq 
qilish imkonini beradi. Vitaminlardan A, B
2 
,pigmentlar, lipoidlar kabi 

---

moddalarning o‘zlariga xos bo‘lgan flyuoressensiya birlamchi flyuoressensiya 
deyiladi. Ma`lum bir xil moddalar va strukturalar maxsus bo‘yoqlar - 
flyuoroxromlar bilan ishlov berilgach, flyuoressensiya qobiliyatiga ega bo‘ladi. 
Bunday flyuoressensiya ikkilamchi flyuoressensiya deyiladi. Antigen-antitanacha 
reaksiyalariga asoslangan immunoflyuoressent analiz usullari ham mavjud. 
Hujayralarning differensiallanishini o‘rganishda, maxsus kimyoviy birikmalar va 
strukturalarni aniqlash va kuzatishda bu usullardan foydalaniladi. 
Elektron mikroskopiya
submikroskopik tekshirish usuli bo‘lib, transmission 
(elektronlar oqimi preparat orqali o‘tadigan) elektron mikroskop yordamida 
amalga oshiriladi. 
Elektromagnit to‘lqinlari yorug‘lik nuri to‘lqinlaridan 100.000 marta qisqaroq 
(o‘rtacha-0,0056 nm
2
) bo‘lgani uchun bu mikroskop kuchlanish 50000 V ko‘rsata 
oladigan ikki nuqta oralig‘i bo‘lganda 0,002 nm yoki 0,000 002 mkmga teng 
bo‘lishi kerak. Amalda esa zamonaviy transmission elektron mikroskoplar bir-
biridan 0,1-0,7 nm uzoqlikda turuvchi nuqtalarni farq qilish imkonini beradi. 
Gistologik strukturalar hajmi to‘g‘risida tasavvur hosil qilish imkonini beradigan 
(rastrlovchi) elektron mkroskoplar ham mavjud. 
Yuqorida bayon qilingan usullardan tashqari gistologik strukturalarni 
o‘rganishning yana bir qancha boshqa fiziko-kimyoviy usullari qo‘llaniladi.