1-mavzu: Sintaksis haqida umumiy ma’lumot. So‘z birikmasi, gap bo‘lagi va gap sintaksisning tekshirish obyekti sifatida. Gapda so‘zlarning o‘zaro bog‘lanishi; teng va ergash bog‘lanish haqida umumiy ma’lumot

Uchta bolali ayol (uchta bolasi bor bir ayol yoki bolasi bor uchta ayol). Gapda so‘zlarning sintaktik munosabatlarini yuzaga chiqaruvchi yuqoridagi vositalarning hammasi o‘zaro bir-biriga bog‘liq bo‘lib, ular doimo bir-birini to‘ldirib turadi. Lekin nutqning ma’lum bir formalarida ularning ayrimlari aktiv, ba’zilari passiv rol o‘ynashi mumkin.

• Uchta bolali ayol (uchta bolasi bor bir ayol yoki bolasi bor uchta ayol). Gapda so‘zlarning sintaktik munosabatlarini yuzaga chiqaruvchi yuqoridagi vositalarning hammasi o‘zaro bir-biriga bog‘liq bo‘lib, ular doimo bir-birini to‘ldirib turadi. Lekin nutqning ma’lum bir formalarida ularning ayrimlari aktiv, ba’zilari passiv rol o‘ynashi mumkin.
• Sintaktik aloqaga kirgan so‘zlar o‘rtasida quyidagi mantiqiy-mazmuniy munosabatlar ro‘yobga chiqadi:
• Attributiv munosabat.
• Lotincha so‘z bo‘lib belgi, aniqlovchi ma’nolarini anglatadi. SHuning uchun ham bunday munosabatni yuzaga chiqaruvchi so‘zlar birikmasini atributiv birikma yoki aniqlovchi birikma deb atash ham mumkin. Bunda tobe komponent aniqlovchi vazifasini o‘taydi: xalqimiz boyligi, yangi zamon, aytilgan so‘z, o‘nta daftar, o‘sha yigit kabi.
• Obyektiv munosabatlar.
• Lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, predmet ma’nosini bildiradi. Bunday munosabat predmet bilan harakat yoki belgi orasida yuzaga chiqadi. SHuning uchun ham bunday munosabatni ifodalovchi so‘z birikmalari ob’ektli birikmalar deb ataladi. Bunday birikmada tobe so‘z to‘ldiruvchi vazifani bajaradi:
• somonga yiqilmoq, qildan indichka, qordan oppoq, samolyotdan tez.
• Uyat o‘limdan qattiq.
• Tinchlik uchun kurashmoq. (maqol)
• Relyativ munosabat.
• Relyativ so‘zi lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, holat, munosabat ma’nosini ifodalaydi. Bunday munosabatni bildiruvchi so‘z birikmalari relyativ birikma deb yurilitiladi. Bunday birikmalarda tobe komponent gapda hol vazifasida keladi:
• sekin gapirmoq, ravon o‘ylamoq, Moskvadan kelmoq, ko‘p bilmoq.
• Oppozitiv munosabatlar.