1-Mavzu. Qurilishning respublika iqtisodiyotida tutgan o‘rni

6-МАВЗУ. ҚУРИЛИШДА ИЛМИЙ-ТЕХНИК ТАРАҚҚИЁТ ВА УНИНГ
ИҚТИСОДИЙ САМАРАДОРЛИГИ
6.1. Иқтисодиёт ва жамиятда илмий-техник тараққиёт ривожланиш дастаги сифатида. Қурилишнинг илмий-техник тараққиётга ва жамиётнинг ижтимоий-иқтисодий тараққиётига таъсири.
6.2. Илмий техник тараққиётнинг қурилишдаги моҳияти, аҳамияти ва асосий йўналишлари.
6.3. Қурилиш илмий техник-тараққиётни башоратлаш ва режалаштириш.
6.4 Илмий техник-тараққиётнинг қурилишдаги самарадорлигини иқтисодий баҳолаш ва унинг
кўрсаткичлари.
6.1. Иқтисодиёт ва жамиятда илмий-техник тараққиёт ривожланиш дастаги сифатида. Қурилишнинг илмий-техник тараққиётга ва жамиётнинг ижтимоий-иқтисодий тараққиётига таъсири.
Мамлакат Президенти И.А.Каримов ўзининг “Ўзбекистон XXIасрга интилмоқда” китобида муҳим замонавий жиҳатлари қаторида иқтисодиётда оммавий ривожланишнинг тузилмавий тубдан ўзгарилишини аниқлаб бердики, улар тармоқ ва корхоналарни техник қайта қуроллантириш ва модернизация қилишга йўналтирилган бўлиб,янада бой ва табиий ва моддий-хомаёвий потенциалдан фойдаланиш, экспортга йўналтирилган ва импортни ўзини босувчи ишлаб чиқаришни шакллантиришни кўрсатиб беради.
Бу хусусан, кўпгина бошқа иқтисодий ривожланиш масалаларини ҳал қилиши каби, кўп жиҳатдан илмий техник тараққиёт (И.Т.Т.) соҳасида бутун бир тизимни шакллантириш ва унинг аҳамиятини кучайтириб, ҳозирги бозор иқтисодиётига шароитида илмий ютуқлардан фойдаланишга боғлиқ. Тарихан исботланганки, фан ва техника ютуқларидан фойдаланмайдиган эски технология ва ишлаб чиқаришни ташкил этиш усулларини қўллайдиган жамият, ишлаб чиқарувчи кучларнинг ривожланишига ва инсонларнинг моддий фаровон ҳаётини юксалтиришга эришишга даъво қилолмайди. Шунинг учун ҳам илмий техник тараққиёт иқтисодий ривожланишнинг ва аҳоли турмуш даражаси сифатини оширишнинг ўзига хос бир “дастак”и бўлиб ҳисобланади.
Шуни таъкидлаш жоизки илгариги марказлаштирилган маъмурий буйруқ бозлик бошқаруви тизими қайсидир маънода ишлаб чиқариш кучлари ривожланишини секинлаштиради ва илмий техник тараққиёт аҳамиятини камайтиради, лекин бу илмий техник ташаббуснинг мавжуд бўлмаганидан эмас, балки хўжалик механизмининг ҳар қандай янгиликларга нисбатан мойиллиги жуда пастлигидандир.
Бугунги кунда иқтисодиёт бозор муносабатларига ўтаётган бир пайтда ушбу тенденция аста секинлик билан ривожланиш босқичига ўтмоқда, ташаббус эркинлиги ва ижодкорлик давлатнинг мақсадга йўналтирилган илмий-техник ва инвестицион сиёсатлари билан бир қаторда ишлаб чиқариш ва илмий муассасалар кенг миқёсдаги мустақиллиги халқ хўжалигининг барча тармоқларидаги илмий техник тараққиётнинг суъатлари тезлашишига асос бўлади.
Унинг умумий иқтисодиётдаги асосий йўналишлари қуйидагилар:
· ижтимоий шунингдек илмий техник тараққиётнинг ривожланишнинг самарали қонуниятларига асосланган ягона илмий техник сиёсатни ишлаб чиқариш ва уни амалга ошириш;
· давлатнинг илмий техник потенциалини иқтисодиёт, вақт ва турмуш талабларига мос равишда тубдан ислоҳ қилиш;
· ишлаб чиқаришнинг техник салоҳияти, ишлаб чиқариладиган маҳсулотнинг сифати ва рақобатдошлигини ошириш, мутлоқ ва нисбатан арзонлаштирилган янги техника билан таъминлаш;
· янги ғоя, фикр ва илмий техник боғланишлар шаклланиши асосида ётувчи инсон омилини ҳар томонлама фаоллаштиришга қаратилган таълим дастўрини чуқур ислоҳ қилиш;
· ташкилот шакллари ва фан-техникани бошқаришни сифатли такомиллаштириш, илмий техник тараққиётнинг давлат томонидан бошқарилишини ташкилотлар ва илмий муассасалар ҳамкорлигида олиб бориш.
Илмий техник тараққиётнинг бошланғич ишлаб чиқариш босқичи бўлиб, турли илмий тадқиқот муассасаларида юзага келиб ишлаб чиқариладиган ғоя, фикр ва лойиҳалар ҳисобланади. Яратиладиган техника-технология ва бошқа янгиликларни эксперимент ва синовдан ўтказиш ишлаб чиқариш тармоқлари зиммасига тушади. Кейинги босқич маълум: серияли ишлаб чиқариладиган янги техника меҳнат қуроли сифатида ишлатилиши мумкин.
Бироқ ўз маҳсулотини илмий техник ютуқлар асосида яратаётган ва ишлаб чиқараётган ҳар қандай ташкилот юқори ишлаб чиқариш техникасига эга бўлиши, яъни замонавий ташкилот бўлиши керак. Айнан шу маънода қурилиш илмий техник тараққиётнинг суръат ва миқёсларига техник жиҳатдан янги асосий фондоар ва ишлаб чиқариш қувватини ишга тушириш йўли билан катта таъсир ўтказади. Бошқача қилиб айтганда илмий техник тараққиёт халқ хўжалигида бевосита капитал қурилиш натижалари билан боғлиқ. Фан ва техниканинг замонавий ютуқлари асосида ташкилот ва бошқа объектларни лойиҳалаштириш ва асосий омилларидан бири ва капитал қурилиш самарадорлигини оширишнинг негизи бўлиб ҳисобланади.