1-mavzu. Pedagogik mahoratning asosiy komponentlari. O‘qituvchi faoliyatida pedagogik qobiliyat mashg`ulot rejasi

Pedagogik qobiliyat va uning tuzilishi. Pedagogik qobiliyat – bu qobiliyat turlaridan biri bo’lib, kishining pedagogik faoliyatga yaroqliligini va shu faoliyat bilan muvaffaqiyatli shug`ullana olishini aniqlab beradi.
Pedagogik psixologiyada o’qituvchilik faoliyatida pedagogik qobiliyatlarning tutgan o’rnini ilmiy izohlab berishga oid samarali tadqiqotlar olib borilgan.
Psixolog S.L.Rubinshteyn ta’kidlab o’tganidek, pedagogik jarayon o’qituvchi-tarbiyachining faoliyati tariqasida rivojlanuvchi bola shaxsini shakllantiradi, bu esa pedagogning o’quvchi faoliyatiga naqadar rahbarlik qilishiga yoki aksincha, unga ehtiyoj sezmasligiga bog`liq. Bola shaxsining rivojlanishida o’qituvchining roli benihoya muhimdir, chunki u ta’lim va tarbiya jarayonining tashkilotchisi vazifasini bajaradi. Shu bois, hozirgi sharoitda o’qituvchining tashkilotchilik qobiliyatiga nisbatan yuksak talab qo’yiladi, shuning uchun ijtimoiy-tarixiy tajribalarning boyligi ehtiyojlar ko’lamining ortishiga bevosita bog`liq.
XX asrning 70-80-yillarda o’qituvchining xarakter-xislatlari, pedagogik qobiliyatlari, unda tarbiyachilik mahoratini tarkib toptirish shartlari chuqur o’rganildi. Jumladan, rus olimasi N.V.Kuzmina o’qituvchilik faoliyatida pedagogik qobiliyatlarning o’rni va ularni tarkib toptirishga oid qator ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borgan. U o’z tadqiqotlarida pedagogik qobiliyatlarni gnostik (bilishga oid), proyektiv (oldindan rejalashtirishga qaratilgan), konstruktiv, tashkiliy va kommunikativ turlarga ajratib, ularning har biriga chuqur psixologik ta’rif beradi. N.V.Kuzmina pedagogik qobiliyatning muhim alomatlari qatoriga kuzatuvchanlikni ham kiritadi, o’qituvchining bu hislati o’quvchining ichki kechinmalari, his-tuyg`ulari kabi omillarni aniqlashga xizmat qiladi. O’qituvchining kasbiy va shaxsiy fazilatlari tizimi. O’qituvchilik faoliyati “Inson-inson” kasb guruhiga kiradi. Pedagog professiogrammasiga e’tibor qaratilganda, biz mutaxassis yuksak axloqli, kuchli irodaga egalik, aniq maqsadga egalik, odamlarni tushuna olishi, e’tiborli bo’lishi, tasodifiy vaziyatlarga tez yo’nalgan bo’lishi, hissiy javobgarlikka ega bo’lishi lozimligini alohida ta’kidlab o’tish zarur.
M.G.Davletshinning fikricha, pedagogik professiogramma (kasbiy tasnifnoma)da bo’lajak pedagoglarga xos quyidagi sifatlar aks etishi kerak:
- shaxsiy xislatlar (bolalarni yaxshi ko’rish, ularni sevish, mehnatsevarlik, jamoat ishlarida faollik va boshqalar);
- kasbga xos bilimlarga egalik (ta’lim va tarbiya jarayoni mohiyati bilan uning maqsad va vazifalarini tushunishi, psixologiya asoslarini, yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiya asoslarini bilishi va boshqalar);
- o’z kasbiga xos xislatlar (hozirgi zamon pedagogikasining metodologik bilimlarni egallashi, kuzatuvchanlik, diqqat-e’tiborni taqsimlay olishi, pedagogik fantaziyaning rivolanganligi, pedagogik takt va hakozolar);
- shaxsiy-pedagogik uddaburonlik (mashg’ulotlar uchun zarur materiallarni tanlay olish, o’quvchilarning bilish faoliyatini boshqara olish, o’quv maqsadlarini rejalashtira olish va boshqalar);
- muloqotga kirisha olish (kommunikativlik) malakaga egalik (bolalarni o’ziga alb etishni bilish, bolalar va ota-onalar bilan maqsadga muvofiq pedagogik munosabatlarni tiklashni bilish, bolalar va ota-onalar bilan tashqaridan aloqa bog’lashni bilish va hakozolar);
- gnostik (bilish) malakalariga egalik (bolalarning asab-psixik taraqqiyoti daraasini aniqlay olish, o’zining tajribasi va pedagogik faoliyati natialarini tanqidiy tahlil qila olishi va boshqalar);
- ijodiy xislatlari (pedagogik mahoratni takomillashtirishga intilish, o’quvchilarni tarbiyalash dasturini ishlab chiqish va uni amalga oshirish qobiliyati va hakozolar).