1-mavzu: "O‘zbekiston tarixi" fanini o‘qitish metodikasi

Ikkinchidan,
yoshlarda milliy tafakkur, g’urur va o’zlikni, milliy vijdon va 
umuminsoniy barkomollikni tarbiyalash. 
Uchinchidan,
yoshlarda otashin 
vatanparvarlik va harbiy jasoratni, millat va Vatanga sadoqatlikni tarbiyalash. 
To’rtinchidan,
yoshlarga milliy va tarixiy qadriyatlarni e’zozlash, asrab-avaylash 
ruhini singdirish, ularda yuksak ahloqiy fazilatlar (halollik, poklik, odillik, 
rostgo’ylik, mehnatsevarlik, kamtarinlik, imon va e’tiqodlik)ni tarbiyalash. 
Beshinchidan,
yoshlarni Vatan va xalq, millat, ota-ona, farzand, tabiat va jamiyat 
oldidagi muqaddas burchlarni chuqur his etish va ularni sadoqatlik bo’lish ruhida 
tarbiyalash.
O`zbekiston tarixi fani mana shu yuqoridagilar va bulardan boshqa o’zining 
imkoniyatlaridan kelib chiqib, komil insonni tarbiyalashga behad katta hissa 
qo’shadi. O`zbekiston tarixining davlat boshqaruvi va qurilishida, jamiyat va 
insoniyat taraqqiyotida, millat va xalq hayotida tutgan o’rni hamda ahamiyati 
benihoya katta ekanligi qadim-qadimdan e’tirof etib kelinmoqda. Bunga 
tariximizning o’zi guvoh. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, tarixning bu ajoyib 
xislati va tarbiyaviy ahamiyati, kuch-qudratini barchamiz teran his etishimiz va 
anglab yetmog’imiz lozimdir. Tarix-bu nafakat o’tmish, uning taxlili bugungi 
kunimiz uchun muhim xulosalar manbai bo’lib, u istiqbolimiz rejasini aniqlashda 
ham katta ahamiyat kasb etadi. 

---

8 
4.
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning “Tarixiy xotirasiz 
kelajak yo‘q” risolasida va boshqa asarlarida olg‘a surilgan tariximizga tegishli 
dolzarb masalalar o‘tmishimizni o‘rganishda muhim nazariy va kontseptual 
uslubiy poydevor rolini o‘ynaydi. O`zbekiston Prezidenti I.Karimov “Tarixiy 
xotirasiz kelajak yo‘q” asarida “Hozir O`zbekiston deb atalganuvchi hudud, ya’ni 
bizning Vatanimiz nafaqat Sharq, balki umumjahon tsivilizatsiyasi beshiklaridan 
biri bo‘lganganligini jahon tan olmoqda”,– deydi. I.Karimov o‘tmishni o‘rganishda 
tarixiy tahlilni ilmiy jihatdan xolisona va halol amalga oshirish asosiy vazifadir, 
deb uqtirgan edi. Bu vazifani amalga oshirish O`zbekiston tarixi fanini 
o‘rganishning ilmiy va uslubiy asoslariga tayanishni talab etadi. Bunday 
yondashish zaminida dialektik uslubni qo‘llash yotadi. Bu degani olamda sodir 
bo‘lgangan hodisalar, voqealar ma’lum bir bog‘lanishda, uzluksiz harakatda, 
ziddiyatli taraqqiyot jarayonida sodir bo‘lganini inobatga olmoq lozim. Demak, 
O`zbekiston tarixini o‘rganar ekanmiz, uning jahon tarixining bir bo‘lagi ekanligini 
yodda tutmog‘imiz darkor. Yurtimiz o‘tmishidagi voqealar sababi, o‘zga hodisalar 
qay darajada unga turtki bo‘lganganligiga e’tibor berish bizni to‘g‘ri tushunchaga 
ega bo‘lishimizga ko‘maklashadi. Tarixiylik tamoyili o‘sha davr shart–
sharoitlarini, tarixiy muhitni inobatga olmoqni taqozo qiladi. Tarix-xalqimiz 
kechmishi, u muqaddasdir. Uni hech kim o‘zgartira olmaydi. Chunki tarix-bu 
o‘tmishga mansub bo‘lgan, ya’ni bo‘lib o‘tgan voqealar. Lekin odamlar uni 
ma’lum maqsadlarda buzib ko‘rsatishi, o‘zgacha talqin qilishlari mumkin ekan. 
Tarix beg‘araz, obyektiv bo‘lmog‘i lozim. Demak, o‘tmishni o‘rganishda va 
yoritishda xolislik, halollik muhim o‘rinni egallaydi. Mavjud barcha voqelikni 
inobatga olib xaqqoniy dalillarga asoslanish kerak. Shu bilan birga o‘tmishimizni 
o‘rganishda milliy qadriyatlar, xalq an’analari, diniy e’tiqod, turli ijtimoiy 
tabaqalarga nisbatan tarixiy madaniy nuqtai nazardan yondashishimiz joiz. 
4.
O`zbekiston 
hududi 
eng 
qadimgi 
davrlardan 
boshlab 
jahon 
sivilizatsiyasining o‘choqlaridan biri bo‘lib kelgan. Markaziy Osiyo, shu jumladan 
O`zbekiston hududlarida olib borilayotgan tadqiqot ishlarining ko‘lami va 
natijalari bunga yaqqol dalil bo‘la oladi. 
Qadimda Turon, o‘rta asrlarda Movarounnahr, keyinchalik Turkiston, O‘rta 
Osiyo, Markaziy Osiyo deb atalgan hudud insoniyat sivilizatsiyasi ilk 
o‘choqlaridan biri bo‘lgan. Arxeologlar va boshqa olimlar o‘lkamiz o‘tmishini 
taqiq etib, bu makon jahon sivilizatsiyasining o‘choqlaridan biri ekanligini 
ta’kidlamoqdalar. O`zbekiston Prezidenti I.Karimov “Tarixiy xotirasiz kelajak 
yo‘q” asarida “Hozir O`zbekiston deb ataluvchi hudud, ya’ni bizning Vatanimiz 
nafaqat Sharq, balki umumjahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri bo‘lganganligini 
jahon tan olmoqda”,– deydi. “Sivilizatsiya” so‘zi lotinchadan olingan bo‘lib, u 
hozirgi zamonda insoniyatning komillikka, yetuklikka intilish mazmunida talqin 
etiladi, shuningdek u inson hayoti uchun qulayliklar yaratish jarayonini ifodalovchi 
tushuncha hamdir. Adabiyotda bu so‘z “tamaddun” deb ham ataladi va madaniy 
hayotga, taraqqiyotga erishuv jarayoni ma’nosida ishlatiladi. qomusiy kitoblarda 
sivilizatsiya–jamiyat taraqqiyoti jarayonida yaratilgan moddiy va ma’naviy 
boyliklar, shuningdek ularni yanada ko‘paytirib va takomillashtirib borish 

---

9 
usullarining majmui, deyiladi. Demak, sivilizatsiya insoniyat taraqqiyotining 
mahsuli va ayni paytda zaminidir. 
Sivilizatsiya qadimda yer kurrasining turli hududlarida mustaqil ravishda 
paydo bo‘lgangan va shu sababdan uning o‘ziga xos ko‘rinishlari mavjud. 
Zamonlar o‘tib bu mahalliy sivilizatsiyalarning bir qator xususiyatlari boshqa 
hududlardagi taraqqiyot belgilari bilan qorishib, umuminsoniy sivilizatsiya 
vujudga kelgan. Asrlar osha bu madaniyat darajasi oshib borgan, takomillashgan, 
yangi cho‘qqilarga erishgan. 
Olimlarimiz xulosalari, ko‘plab ashyoviy dalillardan bilamizki, geografik 
joylashuvi, iqlimi va boshqa qulayliklari tufayli O`zbekiston insoniyatning 
qadimgi makonlaridan biri bo‘lgan. 
Yer yuzida insoniyat paydo bo‘lishi haqida turlicha qarashlar, fikrlar, 
taxminlar mavjud. Masalan, bir guruh olimlar (Ch.Darvin, F.Engels) odam 
maymundan tarqalgan va bunda asosiy rolni mehnat o‘ynagan deyishsa, boshqa bir 
guruh olimlar, shuningdek, din odamni xudo yaratgan deb ta’lim beradi. Xatto 
insoniyat yerga bir vaqtlar o‘zga sayyoradan kelgan degan g‘oyalar ham yo‘q 
emas. Shu bilan birga haligacha odamning paydo bo‘lishi to‘g‘risida aniq ilmiy 
asoslangan dalil isbot yo‘q. Shunday ekan, biz bugungi mavzuimizda tarixiy voqea 
va xodisalarni yoritishda tarixiylik, haqqoniylik va ilmiylik tamoyillariga amal 
qilib, mavzuni tushuntirishga harakat qilamiz. 
Uzoq asrlar davomida qadimgi ajdodlarimiz asta–sekin atrof dunyo haqida 
tasavvur hosil qilganlar, tabiiy muhitga moslasha borganlar. Hayot uchun ko‘rash 
jarayonida qadimgi odamlar turli mehnat qurollarini yaratganlar, ularni 
takomillashtirganlar, tabiat ne’matlaridan to‘larok foydalanishga intilganlar. Tosh 
asridan tortib to bugunga qadar bo‘lgan o‘ta noyob va ahamiyatli ashyolar 
mamlakatimiz hududlarida madaniy–ma’naviy va ijtimoiy–iqtisodiy taraqqiyot 
qadimda paydo bo‘lganligi va uning rivojlanishi uzluksiz davom etganligini 
tasdiqlaydi.. 
Insoniyatning paydo bo‘lishi va rivojlanishi (antropogenez) uzoq davom 
etgan tarixiy jarayondir. Uning bosib o‘tgan davrlari, ya’ni shakllanishi, irqlarga 
ajralishi, ma’naviyati, madaniyati, san’ati, turmush tarzi, umuman tarixiy 
taraqqiyotda erishgan yutuqlari beqiyosdir.Shu ma’noda insoniyatning eng 
qadimgi davrlardan to hozirgi kunlargacha bosib o‘tgan tarixiy taraqqiyot yo‘li, 
qisqa qilib aytganda “sivilizatsiya” deyiladi. 
Insoniyat sivilizatsiyasi uzoq davom etgan jarayon bulib, ayrim 
tadqiqotlarda u bundan 3-3,5 mln yil boshlangan (ingliz ota-bola Liki) deyilsa, 
boshqalarda 1 mln. yil 700-600 ming yil (E.Dyubua), D.Blekda 600-500 ming yil 
deyiladi. Bunday odamlar 
fanda “Zinjantrop”-ishbilarmon odamlar 
va 
Avstralopitek (Janub odami), “pitekantrop” (maymun odam), “sinantrop” (Xitoy 
odami) kabi nomlar bilan tadqiq qilingan, o‘rganilgan.