1-mavzu: “O‘zbek tili” fanining maqsadi va vazifasi, uni o‘rganishning ahamiyati. Davlat tili va yangi alifboni joriy etish to‘G‘risidagi qonunlar, ularning ijrosi reja

Savol va topshiriqlar:
1. Matndan parcha tarjima qiling.
2. Matnda qo‘llangan shakldosh, ma’nodosh, zid ma’noli so‘zlarni ajrating.
3. Matn mazmunini rus tilida so‘zlab bering.
4. Matn bo‘yicha lug‘at tuzing.
5. Matn mazmunidan kelib chiqib “Buyuk tarixiy shaxslar” mavzusida matn tuzing.


Topshiriq. Quyida berilgan matnni o‘qing. Leksik (atash) ma’noga ega bo‘lmagan so‘zlarni ajrating.
Bir lofchi ikkinchi lofchining uyiga kelib dedi:
– Sizga bir gilamni sovg‘a qilib keltirdim, uning bir uchi bu yerda bo‘lsa, ikkinchi uchi Samarqandda turibdi.
Ikkinchi lofchi unga darhol javob berdi:
– Rahmat, yaxshi qilibsan, mehmonxonadagi gilamning ozgina yeriga o‘t tushib kuygan edi, sen sovg‘a qilgan gilamni o‘shanga yamoq qilaman.

Topshiriq. Nuqtalar o‘rniga o‘ yoki u tovushini qo‘yib, matnni ko‘chiring. Arxaik so‘zlarni aniqlang. Qator kelgan unlilar qatnashgan so‘zlarning tagiga chizing.
Ibn Sinoning ilk tahsil olgan ustozi
Ibn Sinoning ilm sohasidagi dastlabki …stozi Ab… Abd…lloh Notiliy b…lgan. U Notiliy q…lida mantiq, handasa ( geometriya ) va falakiyotni ...rganadi va ba’zi falsafiy masalalarda ...stozidan ham ...zib ketadi. …stozi uning ilmiga y…qori baho berib, yana-da ch…qurroq ilm olishni tayinlaydi.
Ab… Ali tinmay mutolaa qilib, turli ilm sohalarini …zlashtirishga kirishadi. U m…siqa, optika, kimyo, fiqh kabi fanlarni …qiydi, xususan, tabobatni sevib …rganadi va bu ilmda tez kamol topa boshlaydi. (Йўлдошхон Исаев. Абу Али ибн Сино. Тошкент. “Tafakkur”. 2011. 5-бет.)
Orfoepiya. So'zlarni, ularning tarkibidagi tovushlarni, shuningdek, o'zak va qo'shimchalardan iborat so'z formalarini to'g'ri talaffuz qilish me’yorlari tizimidir. Tilshunoslikning bu tizim haqidagi bo'limi ham orfoepiya deyiladi. Orfoepik me'yorlar aslida xalq jonli tili faktlari asosida yaratiladi — jonli tildagi turlicha talaffuz ko'rinishlaridan adabiy til an'analariga, taraqqiyot traditsiyalariga mos keladiganlari tanlanadi Masalan, o'zbek shevalarida bir so'z turlicha talaffuz qilinadi: yo'q-jo'q, ko'z-go'z, ota-ata, aka-oka, anor-onar kabi. Hozirgi zamon davom fc'li qo'shimchasi shevalarda -yapti -opti -utn\ -vot(ti) shakllarida qo'llanadi: boryapti, boropti, borutti, borvotti kabi. Adabiy tilda shulardan yo'q, ko'z, ota, a k a , anor boryapti variantlari adabiy talaffuz mc'yori (orfoepik norma) sifatida saralangan. To'g'ri talaffuz nutq madaniyatining muhim belgilaridan biri sanaladi. Adabiy tilda to'g'ri yozish qanchalik muhim bo'lsa, to'g'ri talaffuz ham shunchalik ahamiyatlidir. Shuning uchun ham o'quvchi va talabalarda to'g'ri talaffuz ko'nikmalarining sha к I la nt i ri I ish iga ta’limning barcha bosqichlarida jiddiy e'tibor beriladi.