1-мавзу. “Олдиндан зўриқтирилган темир-бетон конструкциялар технологияси” фанига кириш

 
1.2.Олдиндан зўриқтирилган конструкцияларнинг асосий турлари
ва уларнинг иши 
Олдиндан зўриқтирилган конструкцияларни бевосита кучланишни
ҳосил қилиш усули бўйича, конструкцияни бетонлаштириш вақтига
нисбатан олдиндан ёки кейин арматурани таранглаштириб зўриқишни
ҳосил қилиш бўйича ажратиш мумкин. Арматурани бетонлашдан олдин

---

таранглаб конструкция тайёрлаш усули бетонлаш ва бетон қотгунга қадар
арматурани таранг холда ушлаб туриш учун кучли анкер мосламалари,
тиргаклар ва бошқалар зарур бўлганлиги учун ―арматураси тиргакларга
тортилган конструкциялар деб аталади. Бетон қотгандан кейин арматурани
кучли домкратлар ёрдамида таранглаштириш ва кучланишни қотган
бетонга бериш имконияти бўлганлиги сабабли ―арматураси бетонга 
таранглаштирилган конструкциялар деб аталади. Кейинги вақтларда
олдиндан зўриқтирилган конструкцияларни тайёрлашда кўпгина янги
оригинал ечимлар пайдо бўлмоқда. Чет элларда сўнги вақтларда ―одиндан
таранглаштирилган‖ ва ―кейин таранглаштирилган‖ конструкциялар деган
атамалар кенг қўлланиб келинмоқда. Чамаси Германияда қабул қилинган 
―олдиндан зўриқтирилган‖ ёки оддийгина ―зўриқтирилган‖ конструкция
деган энг умумий атама уларни тайёрлаш технологияси билан боғлиқдир
ва кўпгина холларда биргина олдиндан зўриқтирилган конструкция
вазифаси, кесим юзаси ва юк таъсирида ўзини тутиши бўйича арматурани 
тиргакларга ва бетонга тортиб тайёрланиши мумкин. 
 
1.3. Олдиндан зўриқтирилган конструкцияларнинг классификацияси 
Профессор В.В.Михайлов келтирган классификацияси бўйича
олдиндан зўриқтирилган конструкцияларни қуйидагилар бўйича синфларга 
бўлиш мумкин: 
1.Таранглаштирилган арматуранинг ишлаш принципи бўйича: 
- бир ўқ бўйича олдиндан зўриқтирилган; 
- икки ўқ бўйича олдиндан зўриқтирилган; 
- уч ўқ бўйича олдиндан зўриқтирилган.
2.Тайёрлаш усули бўйича: 
- арматурани таянчларга тортиш орқали (олдиндан тортиш усули); 
- арматурани бетонга тортиш орқали (кейин тортиш усули); 
- йиғма ва монолит; 
- деформатсияни бошқариш орқали; 
- ўзи зўриқиши орқали: 
- бир ўлчамга келтирилмаган (калибровкаланманган); 
- бир ўлчамга келтирилган (калибровкаланган). 
Ушбу классификация ҳозирги замонавий йиғма ва монолит темир-
бетонни қамраб олади. Ҳозирги вақтда конструкцияларни чет эллардаги
каби ―олдиндан тортилган‖ ва ―кейин тортилган деб ажратишнинг ўзи
камлик қилади. Олдиндан зўриқтирилган конструкцияларни қуйидагиларга 
ажратиш зарур: 
- биринчидан конструкциянинг бир, икки ёки уч ўқи бўйича 
таранглаштирилган арматуранинг ишлаш принципи бўйича. Икки ўқ
бўйича олдиндан зўриқтирилган конструкциялар барча мамлакатларда кенг
қўлланиб келинмоқда. Уч ўқи бўйича ёки ҳажм бўйича олдиндан
зўриқтирилган конструкциялар кейинги вақтларда пайдо бўлди, аммо ўзининг 
деформатсияларни бошқариш имкониятларининг мавжудлиги туфайли катта
пролётли, баланд ва оғир юк кўтарадиган конструкцияларда энг кўп 
фойдаланиш мумкин. 

---

- иккинчидан тайёрлаш усули бўйича. Ҳозирги вақтда бетоннинг 
қотиш жараёнида кимёвий кучларнинг таъсиридан ҳосил бўладиган
олдиндан зўриқиш натижасидаги ўз ўзидан зўриқувчи конструкциялар катта
истиқболга эгадир. Бу ерда эса ўз ўзидан зўриқувчи конструкцияларни
иккига бўлиш мумкин: зўриқишни табиий тақсимланиши
(калибровкаланмаган) ва ўз ўзидан зўриқиш жараёнида куч билан
тақсимлаш (колибровкаланган), яъни зарур зўриқишни бетон ва арматурада
ҳосил қилиш имкони бўлади.