1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

Қўшимча маҳсулдорлик (surplus productivity) меҳнат, маблағ ва бошқарув ҳаражатлар қоплагандан кейин, ерга тааллуқли соф даромад билан белгиланади.
Мазкур тамойил товарларни ишлаб чиқариш ёки хизматлар учун ишлаб чиқаришнинг тўртта омили мавжудлиги ва зарурлиги тўғрисидаги мумтоз иқтисодий назария қоидасини акс этиради. Булар ер, меҳнат, маблағ ва бошқарув омилларидир. Шу мавжуд омиллардан лозим даражада фойдаланганда даромад қилиш ва уларга сарфланган ҳаражатлар қопланганидан кейин қолиши мумкин бўлган қўшимча қиймат ерга тааллуқлидир.
Қўшимча маҳсулдорлик шунинг натижасида ҳосил бўладики, ер сотувларидан келадиган фойдани кўпайтириш, ҳаражатларни камайтириш ёки алоҳида эҳтиёжларни қондириш ҳисобига қўшимча даромадлар олиш имконини беради.
Масалан, бозор авж олган жойдаги дўконда, шунга ўхшаш шаҳар чеккасида жойлашган дўконга нисбатан товарлар кўпроқ сотилади.
Ҳисса (contribution)- ишлаб чиқариш омилларининг бирор бир таркибий қисмининг мавжудлиги ёки йўқлиги туфайли мулк қиймати ўзгарадиган сумма.
Бошқача айтганда, хисса - бу ишлаб-чиқариш омилларининг муайян таркибий қисмларининг мавжудлиги натижаси бўлган мулк қийматига қилинган қўшимча. Бунда ҳисса миқдори, одатда, кўриб чиқилаётган таркибий қисмнинг аниқ қийматига мос келмайди. Мисол учун, фасаднинг пардозлаш ишлари харажатлари қийматнинг ошмаслигига олиб келиши мумкин, агар бўёқ ноэстетик рангларда бажарилган бўлса. Бошқа ҳолатда ер ости тўхташ жойини қуриш учун сарфланган 100 000 $ харажатлар кўп қаватли турар жой уйининг баҳосини 500 000 $ га кўтариб юбориши мумкин.
Ҳисса тамойили одатда энг яхши ва самарали мулкдан фойдаланиш таҳлил этилганда ортиқча ёки етишмаган яхшиланишларни аниқлаш учун фойдаланилади.
Ўсувчи ва камаювчи самарадорлик (increasing and decreasing returns). Ўсувчи ва камаювчи самарадорликнинг моҳияти шундаки, ишлаб-чиқариш омилларининг бирор бир заҳираси ўсиб борган сари соф самарадорлик аввалига кўпаяди, кейин эса аксарият камаяди.
Микроиқтисодиётда бу тамойил чегаравий самарадорликнинг камайиши қонунига мос келади. Бу қонун қолганлари доимий бўлгани ҳолда фақат битта омил ўзгарадиган вазиятга тўғри келади. Маҳсулот ишлаб чиқаришини ўсиши камайиб борадиган ўзгарувчан омил миқдори чегаравий самарадорликнинг камайиш нуқтаси деб аталади.