1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

Статистик таҳлил тушунчаси
. Таҳлил (грекча analysis — ажралиш, 
парчаланиш) кенг маънода предмет, ҳодиса, жараённинг янги билим олиш ёки 
мавжуд билимларни тизимлаштириш мақсадида кейинчалик алоҳида, бўлиб 
юборилган бир бутун билан ўзаро алоқадорликда тадқиқ қилинадиган таркибий 
қисмларга, аломатларга, хоссаларга, муносабатларга хаёлий ёки ҳақиқий ажралиши, 
бўлиб юборилишининг илмий усулилир. 
Ҳар бир фанда таҳлил ўзининг аниқ ва ўзига хос мазмунига эга бўлади (масалан, 
математик, мантиқий, ҳуқуқий таҳлил). 
Ижтимоий — иқтисодий тадқиқотларда статистик таҳлил ўрганилаётган ҳодиса 
(жараён)ни ҳуқуқнинг у ёки бу тармоғи билан аниқланадиган таркибий қисмларга 
ажратишни, ушбу таркибий қисмларни миқдорий ўлчашни, улар ва бошқа ижтимоий 
ҳодисалар 
ўртасида 
алоқадорликларни 
ўрнатишни, 
ҳодиса 
ёки 
жараён 
ривожланишининг қонуниятларини аниқлашни ўз ичига олади 
Иқтисодий фан ва амалиётда статистик таҳлил тушунчасини очиб бериш учун 
унинг умумилмий мазмунидан четга чиқишга мажбур бўламиз. Ўрганилаётган ҳодиса 
таркибий қисмлари орасидаги ўзаро алоқадорликни аниқлаш, ривожланишнинг 

---

умумий қонуниятларини ўрнатиш, очиғини айтганда, таҳлилнинг эмас, кўпроқ синтез 
(грекча synthesis — бирлаштириш) нинг элементларидир. Айнан ҳодиса синтези, 
таҳлил воситасида аниқланган статистик маълумотларни умумлаштириб, ўзининг 
бирлик ва алоқадорлигида, статистик таҳлилга тенглаштириладиган, кўпчилик 
масалаларнинг ечимини топишга ёрдам беради.
Статистик таҳлил усули
. Кўчмас мулк нархининг унинг тавсифлари ҳолати ва 
сифатига математик боғлиқлигини аниқлаш учун бозор ахборотларини статистик 
таҳлил қилиш ҳозирги кунда кўчмас мулкнинг бозор баҳосини аниқлаш амалиётида 
оммалашиб бормоқда. Бу эса маълумотлар ишончлилигининг ортиши, улар 
ҳажмининг кенгайиши, шунингдек, кўчмас мулк бозоридаги асосий тенденцияларни 
ифодаловчи умумлаштирувчи маълумотларнинг босма ва электрон манбааларда 
пайдо бўлишининг кенгайиши ҳисобига кўчмас мулк бозори фаоллигининг ортиши 
ҳамда информацион таъминотнинг сезиларли даражада яхшиланиши билан 
изоҳланади. 
Шундай қилиб, математик боғлиқликни аниқловчи информацион асосни ташкил 
қилувчи ахборот сифатининг сезиларли даражада яхшиланиши ҳақида гапириш 
мумкин. 
Баҳолаш фаолиятида кўпроқ бозор ахборотларининг статистик таҳлилидан 
фойдаланилади. Баҳолашда энг кўп қўлланиладиган таҳлил бу корреляцион — 
регрессион таҳлилдир. Бу усул яхши ахборотлар базаси мавжуд бўлган шароитда 
аниқ натижалар олиш имконини беради. Регрессион таҳлилнинг самарадорлиги 
таққослаш элнментлари ёки нархга таъсир қилувчи омиллар сони билан чекланади. 
Битимда қанчалик кўп омиллар намоён бўлса, ахборотлар базаси шунчалик катта 
бўлиши керак. 
Нархнинг объект параметрларига боғлиқлиги қуйидаги функциялардан бири 
билан аниқланиши мумкин: 

чизиқли; 

даражали; 

логарифмли; 

экспоненциал. 
Объектнинг бозор баҳосини аниқлаш бўйича масалаларни ечиш учун 
логарифмли ва экспоненциал боғлиқликлар қўл келади. Ушбу боғлиқликлар қарама 
– 
қарши тенденцияларни акс эттиради, яъни логарифмли боғлиқлик кўрилаётган 
параметрнинг ортиши билан нархи кўтариладиган объектлар учун мос келса, 
экспоненциал боғлиқлик нархнинг тескари реакциясини ифодалайди. Аммо бу 
боғлиқликларнинг ўзаро ўхшаш жиҳати мавжуд. Параметр ўзгаришининг маълум 
кесимида нарх жадал ўзгаради, параметр катталигининг кейинги ўсиши функциянинг 
адекват ўзгариши билан кечмайди. Боғлиқликнинг таклиф қилинадиган шакли 
кўчмас мулк нархининг тавсифлар ўзгаришига бўлган реакциясига максимал 
даражада мос келади. Масалан, ер участкаларининг марказдан узоқлашганлиги 
уларнинг нархини камайтиради, аммо қийматга масофанинг максимал таъсири 30