1-mavzu. “Moliyaviy muassasalar”

O’zbekiston Respublikasida pensiya ta’minoti tizimi qonunchilikka ko’ra ikki turga ajratiladi:

O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida»gi Qonuni bilan davlat pensiyalarining quyidagi turlari belgilanadi:

Pensiyaning tarkibiy qismlari

Pensiya miqdori

tayanch miqdori

ish staji uchun

ustama haqlari

Pensiyalarni tayinlash muddatlari

• 
  yoshga doir - olish uchun huquqi paydo bo’lgan kundan boshlab 60 kun ichida murojaat qilinsa, huquqi paydo bo’lgan kundan tayinlanadi
  
• 
  nogironlik pensiyasi – nogironlik belgilangan kundan boshlab 60 kun muddat ichida murojaat etilsa, nogironlik berilgan kundan tayinlanadi
  
• 
  boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi – pensiya olishi paydo bo’lgan kundan boshlab 6 oy ichida murojaat qilinsa, huquqi paydo bo’lgan kundan tayinlanadi.
  

Pensiya miqdorlari qanday hollarda qayta hisoblanadi:

• 
  pensiya miqdoriga ta’sir ko’rsatuvchi (pensiya tayinlanishigacha bo’lgan ish staji yoki ish haqi to’g’risida ma’lumotnoma hamda boshqa qo’shimcha hujjatlar;
  
• 
  Nogironlik guruxi o’zgarganda;
  
• 
  Boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi oladigan oila a’zolari soni o’zgarganda;
  
• 
  Eng kam ish haqi miqdorlari o’zgarganda
  

YOSHGA DOIR PENSIYALARNI HISOBLASH TARTIBLARI
Yoshga doir umumiy pensiya olish huquqiga:

• 
  erkaklar – 60 yoshda, ish staji kamida 25 yil bo’lganda;
  
• 
  ayollar – 55 yoshda, ish staji kamida 20 yil bo’lganda ega bo’ladilar.
  

Bundan tashqari ayollarga - 54 yoshdan 20 yil ish staji bilan imtiyozli tarzda yoshga doir pensiyaga chiqish huquqi ham mavjud

To’liqsiz yoshga doir pensiya olish huquqi:

• 
  Ayollarga – 7 yildan 20 yilgacha ish staji mavjud bo’lganda
  
• 
  Erkaklarga – 7 yildan 25 yilgacha ish staji bo’lganda
  

Yoshga doir pensiya tayinlash uchun kamida – 7 yil ish staji talab qilinadi.

Ijtimoiy nafaqa tayinlash tartiblari:

Ijtimoiy nafaqa turlari

Yoshga doir nafaqa

Nogironlik nafaqasi

Boquvchisini

PENSIYA MIQDORIGA TA’SIR ETUVCHI OMILLAR

Pensiyaning tayanch miqdori – hisoblab chiqarilgan o’rtacha oylik ish haqining 55 foizi;

Staj uchun oshirish – talab etilgan ish stajdan (ayollarga 20 yil, erkaklarga 25 yil) ortiqcha har bir yili uchun o’rtacha ish haqining 1 foizi miqdorida;

Ish haqi - mehnat faoliyatining oxirgi 10 yildagi ketma-ket 5 yil uchun ish haqining umumiy miqdorini 60 ga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi.
Tayanch miqdorini hisoblash tartibi

Misol uchun.

Erkak kishi 30 yil ish stajiga ega, mehnat faoliyatining oxirgi o’n yili 2006-2016 yillarga va eng maqbul ketma-ket 5 yil 2008-2013 yillarga to’g’ri keladi. O’rtacha ish haqi 2008-2013 yillar ish haqi umumiy miqdorini 60ga bo’lish orqali aniqlanadi va 55 foizga ko’paytiriladi ya’ni:

• 
  2008-2013 yillar o’rtacha oylik ish haqi yig’indisi – 39 000 000 so’m;
  

- 39 000 000 so’m / 60 = 650 000 so’m;

• 
  650 000 so’m * 55% = 357 500 so’m – pensiyaning tayanch miqdori.
  

Ortiqcha ish staji uchun oshirilishi

Misol uchun. (yuqoridagi misol davomi)

Erkak kishi 30 yil ish stajiga ega, talab qilingan ish staji 25 yilga va hisoblab chiqilgan o’rtacha oylik ish haqi 650 000 so’mga teng.

Ortiqcha ish staji uchun oshirilish – 650 000 so’m * 5% (30 yil (ish staji)

– 25 yil (talab qilingan ish staji)) = 32 000 so’m.

Pensiyaning umumiy miqdori:

357 500 (pensiyaning tayanch miqdori) + 32 000 (ortiqcha ish staji uchun

oshirilish) = 389 000 so’m.

Pensiyaning umumiy miqdori 389 000 so’mni tashkil etadi

Eslatma: Pensiya miqdori – asosan ish haqidan Pensiya jamg’armasiga o’tkaziladigan sug’urta badallarining yuqoriligiga (ko’pligiga) va ish stajining davomiyligiga bog’liq. Ish haqi yuqori bo’lsa pensiya miqdori ham ko’p bo’ladi.