|
5-mavzu: Mehnatga munosabat va undan qoiqish jarayoni.
Reja:
1.«Mehnatga munosabat» tushunchasining mazmuni, uni tavsiflovchi asosiy omillar va ularning tipologiyasi.
2.Mehnatdan qoniqish hosil qilishning ijtimoiy mohiyati va empirik olimlari.
Tayanch iboralar:
mehnatga munosabat; mehnat muomalasi sabablari va yo’nalishi; real yoki haqiqiy mehnat muomalasi; xodimlarning mehnat vaziyatiga og’zaki javob berishi; mehnatga munosabatning ob’yektiv va sub’yektiv omillari; supernormativ bo’lmagan tip; mehatdan qoniqish hosil qilish; qoniqarli va qoniqarsiz shart-sharoitlar.
«Mehnatga munosabat» tushunchasining mazmuni, uni tavsiflovchi asosiy omillar va ularning tipologiyasi.
Mehnatga munosabat insonning o’z jismonniy va ma’naviy kuchlarini eng ko’p darajada namoyon qilishga, o’z bilim va tajribasi qobiliyatlaridan muayyan miqdoriy va sifat natijalariga erishish uchun foydalanishga intilishni (yoki uning yo’qligini) ifodalaydi. Mehnatga munosabat-murakkab ijtimoiy hodisa bo’lib, uch element birligidan iboratdir:
1.Mehnat muomalasi sabablari va yo’nalishi.
Xodim mehnat faoliyatida asoslanadigan (amal qiladigan) mehnat sabablari va yo’l-yo’riqlari bilan bog’liqdir. Ular mehnat muomalasining undovchilari, mehnatxatti-harakatlari va amallarini, birgalikda esa sabablar o’zagini hosil qiladi.
2.Real yoki haqiqiy mehnat muomalasi.
Bu xodimlarning mehnat faolligidan iborat bo’lib, muomalaning shunday shakllari, chunonchi, ishlab chiqarish normasini bajarish darajasi; bajarilayotgan ish texnikaviy ijodda qatnashish; ko’p stanokli xizmat ko’rsatish; ilg’or ish usullarini egallash, xom ashyo va materiallar, yoqilg’i, elektr quvvati va hokazolari tejab-tergab sarflashda namoyon bo’ladi.
3.Xodimlarnnig mehnat vaziyatiga og’zaki javob berishi.
Ushbu xodimlarning sub’yektiv kechinmalaridan iborat. U ularning bajariladigan ishi bilan bog’liq ichki holatini aks, ettiradi. Har qanday faoliyat mehat sub’yektining o’ziga baho berishisiz noto’liq va notugal bo’ladi.
Mehnatga munosabatni ob’yektiv shart-sharoitlarga, shuningdek, sub’yektiv shart-sharoit va holatlarga bo’lish mumkin. Ob’yektiv omillarga umumiy va o’ziga xos tarzda bo’lish xosdir. Umumiy omillarga mehnat faoliyatining ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa ijtimoiy shart-sharoitlari kiradi. Masalan, mulkchilikning xususiy shakli insonning mehnatsevarligiga ta’sir ko’rsatadi, u ichki omillar faoliyati sifatida namoyon bo’lib, shaxsiy va ijtimoiy manfaatlar ongli ravishda birga uyg’unlashib ketadi. O’ziga xos omillar-bular muayyan mehnat faoliyatining holatlari va shart-sharoitlari: mehat mazmuni, uning unumdorlik shartlari, tashkil etish va haq to’lash, jamoaning ijtimoiy-psixologik sharoiti, oila va maktab tarbiyasi, ommaviy axborot va targ’ibot vositalari, faoliyatning mustaqilligi va boshqaruvda qatnashish darajasidir.
Insonning mehnat munosabatini shakllantirishga sub’yektiv omillar: avvalgi tajriba, umumiy va kasb madaniyati, insonning psixologik, demografik, ijtimoiy shart bo’lgan xususiyatlari: jinsi, yoshi, ma’lumoti, ish staji, qobiliyatlari, mayli, o’z mehnat faoliyatining ahamiyatli ekanligini anglab yetish darajasi, unga bo’lgan ehtiyoji va ayniqsa, qadriyatli yo’nalishlari ta’sir ko’rsatadi.
«Mehnat sotsiologiyasi» xodimlarning mehnatga bo’lgan munosabatiga qarab, ularning quyidagi tipologiyasini taklif etadi:
1.Supernormativ tip. Bu guruhga ishlab chiqarish topshiriqlarini bajaradigan va oshirib ado etadigan, o’z mehnat jamoasini boshqarish va o’zini-o’zi boshqarishda ishtirok etadigan tashabbuskor, faol va halol xodimlar kiradi.
2.Normativ tip. Bu guruh yetarlidarajada halol mehnat qiladigan, qo’yiladigan talablar va normalarni bajarishga intiladigan xodimlarni o’z ichiga oladi.
3.Subnormativ tip. Mazkur guruh yetarli darajada halol bo’lmagan, ayyorliq qilishga intiladigan kishilarni qamrab oladi.
4.Normativ bo’lmagan tip. Bu guruh vijdonan ishlamaydigan kishilarni o’z ichiga oladi.
Mehnatdan qoniqish hosil qilishning ijtimoiy
mohiyati va empirik omillari.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
