1-mavzu. Mehnat to‘g‘risidagi fanning yuzaga kelishi va uning jamiyat rivojlanishidagi roli

2. Qiymatga oid mehnat nazariyasining rivojlanishida D. Rikardo ta’limoti

Mehnat mahsulot qiymatidagi moddiylashgan holatiga nisbatan kam
bo‘lmagan darajada muhim sifatga ega bo‘lar ekan, mehnat va uning egasi bo‘lmish
ishchi kuchi iste’mol qiymatiga ega bo‘ladi. SHunga ko‘ra, mehnat asosidagi
iste’mol qiymati ko‘ngildagidek konsepsiyaviy negiz bo‘ladiki, hanuzgacha ishlab
chiqilmagan keng ma’nodagi siyosiy iqtisod rolini bajaradigan «mehnat siyosiy
iqtisodi» ayni shu negizga tayanib yaratilishi mumkin.
Mehnatga iste’mol qiymati tomonidan yondashilishi gap foydalilik to‘g‘risida
borayotganligi sababli, eng yuqori foydalilik nazariyasi tomonidan, ya’ni
marjinalizm tomonidan izohlanadiki, deyilishi ham mumkin. Lekin bunday nazariy
yondashuv aslida shunday emas. Marjinalizm mehnat bilan mehnat asosidagi qiymat
nazariyasini paradigmasidan tashqariga chiqarib qo‘ydi, yaxshi deganda u mehnatni
salbiy foydaliligi bor, deb e’tirof qilishi mumkin bo‘lar edi xolos. Ayni chog‘da
shuni ham e’tiborga olish kerakki, bunday salbiy mulohaza jonli mehnatga nisbatan
aytilmoqda. U yoki bu ne’matda moddiylashgan mehnat masalasiga kelganda esa,
uning foydaliligi inkor etilmaydigina emas, balki hatto ushbu foydalilikning eng
yuqori darajasi bilan belgilanadigan narx sifatida e’tirof qilinmoqda. SHunday
bo‘lgach, ana shu ikki xil "mehnat" o‘rtasidagi, ya’ni jonli va moddiylashgan mehnat
o‘rtasidagi farqni albatta inobatga olish kerak. Aks holda mehnat asosidagi iste’mol
qiymati nazariyasi marjinalistik foydalilik nazariyasi bilan bir bo‘lib qolishi
mumkin.
D. Rikardo mehnat to‘g‘risidagi iqtisodiy nazariya yo‘nalishlaridan birining
asoschisi hisoblanadi. U «Siyosiy iqtisod va soliq solish asoslari» asarida bunday
deb yozgan edi: «Tovarning qiymati yoki u ayirboshlanayotgan birorta boshqa
tovarning miqdori uni ishlab chiqarish uchun sarflangan mehnatga to‘lanadigan
ko‘proq yoki kamroq haqqa emas, balki shu mehnatning nisbiy miqdoriga bog‘liq

Mehnat to‘g‘risidagi nazariyaning ikkinchi boshlang‘ich mulohazasi
uning «ishchi kuchi» tushunchasining o‘ziga xos talqinini
kiritganligidadir.Ishchi kuchi yoki mehnat qobiliyati deganda biz inson organizmi,
insonning tirik shaxsi ega bo‘lgan va u har safar biron-bir iste’mol qiymatini ishlab
chiqarayotganida ishga soladigan jismoniy va ruhiy qobiliyatlarining yig‘indisini
tushunamiz.