1-мавзу: маркетингнинг моҳияти, мақсади ва вазифалари режа

12-расм. Харидорлар хулқ-атворининг оддий модели
Расмда кўрсатилганидек, маркетингнинг уйғунлаштирувчи омиллари ва бошқа қўзғатувчилари харидор онгининг «қора қутиси»га кириб боради ва маълум бир жавоб реакциясини вужудга келтиради. Қуйидаги 13-расмда эса ўша оддий моделнинг бирмунча кенгайтирилган шакли келтирилган.



13-расм. Харидорлар хулқ-атворининг кенгайтирилган модели
Келтирилган расмда маълумотларидан кўриниб турибдики, маркетингнинг қўзғатувчи омиллари ўз ичига товар, нарх, реклама ва сотишни рағбатлантириш каби асосий тўртта элементни ўз ичига олади. Бундан ташқари, қўшимча қўзғатувчи омиллар ҳам истеъмолчиларнинг хулқ атворига таъсир кўрсатади. Буларга иқтисодий, илмий-техникавий, сиёсий ва маданий муҳитларни келтириш мумкин. Бу ҳамма қўзғатувчилар харидорлар онгининг «қора қути»сидан ўтиб кузатиш мумкин бўлган харидор реакциясини вужудга келтиради. Бу реакция ўз навбатида нима харид қилинганлиги каби жараёнларда ўз ифодасини топади.
Бозорда фаолият юритувчи маркетологнинг вазифаси эса харидор онгининг «қора қути»сида нима рўй бераётганлигини аниқлашдан иборатдир. «Қора қути»нинг ўзи эса икки қисмдан ташкил топгандир. Биринчи қисми - қўзғатувчиларни қандай қабул қилиши ва унга муносабатига асосий таъсир кўрсатувчи харидорлар тавсифи бўлса, иккинчиси эса харидорнинг қарор қабул қилиш жараёни ҳисобланади.
Маркетинг коммуникацияларида мотивация. Мотив билан эҳтиёж бир-бирига яқин турсада, уларни албатта бир-биридан фарқлаш зарур. Мотив деганда шундай эҳтиёж тушуниладики, бунда бу эҳтиёжни қондириш инсон учун қатъий ҳисобланади. Мотивлар-бу асосан эҳтиёжлардан келиб чиқадиган истеъмолчиларнинг муносабатларига ва уларнинг реал шароитларда муайян тарзда ҳаракат қилишга доимий мойиллигидан келиб чиқадиган ўзаро боғлиқ сабаблардир.
Истеъмолчиларнинг хулқ-атвори мотивини таҳлил қилишда мотивацион таҳлил усулидан фойдаланилади. Истеъмолчиларнинг мотивациясини ўрганиш уларнинг ҳатти-ҳаракатларини тартиблаштирувчи мотивларни тушуниш ва англаш, уларнинг амал қилиш механизмларини аниқлаш ва маркетинг коммуникациялари асосида мазкур ҳатти-ҳаракатларга у ёки бу таъсирни ўтказишни ўз олдига мақсад қилиб қўяди.
Маркетингда харидорларнинг хулқ-атворини таҳлил қилишда кўпинча Фрейд ва Маслоунинг мотивацион назариясидан фойдаланилади.