1-Мавзу. Макроиқтисодиёт фанининг предмети, мақсади ва вазифалари

Ўзбекистонда ялпи талаб таркиби динамикаси (Истеъмол усулида ҳисобланган ЯИМ, жамига нисбатан фоизда)

	2010й	2011й	2012й	2013й	2014й	2015й	2016й.	2017й.	2018й.
Ялпи талаб	100	100	100	100	100	100	100	100	100
шу жумладан:
Якуний истеъмол харажатлари	70,4	68,8	70,8	74,1	74,0	75,7	77,9	73,1	69,5
Уй хўжаликлари	56,1	55,1	56,8	59,1	59,2	60,5	62,1	59,0	53,8
Давлат бошқаруви органлари	13,3	12,7	13,1	14,1	14,0	14,3	14,9	13,2	15,0
Уй хўжаликларига хизмат кўрсатувчи нотижорат ташкилотлари	0,9	0,9	0,8	0,8	0,8	0,8	0,9	0,8	0,7
Ялпи жамғариш	26,5	26,6	25,6	25,5	26,5	26,1	26,4	29,5	40,2
Асосий капиталнинг ялпи жамғарилиши	24,1	22,1	22,2	23,1	23,4	23,3	22,8	25,6	29,8
Товар моддий захираларининг ўзгариши	2,4	4,5	3,5	2,4	3,1	2,8	3,5	3,9	10,4
Товарлар ва хизматлар экспорт-импорт баланси	8,2	6,5	1,3	0,6	-0,5	0,2	0,0	-2,1	-9,6
Товарлар ва хизматлар экспорти	27,9	26,5	21,4	20,8	17,7	15,3	14,9	21,8	29,1
Товарлар ва хизматлар импорти	19,7	20,1	20,1	20,2	18,2	15,1	14,9	23,9	38,7
Статистик тафовут	-5,0	-1,9	2,3	-0,1	0,0	-2,0	-4,2	-0,5	0,0

Ялпии талаб тушунчаси ва графиги.

• Баҳолар даражаси ва талаб қилинган миллий маҳсулот ҳажми ўртасидаги боғлиқликни ифодаловчи чизиқ ялпи талаб эгри чизиғи деб аталади. AD эгри чизиғи қуйидаги чизмада келтирилган.

• AD

• P

• Y

• AD – жами талаб эгри чизиғи

• Жами талаб эгри чизиғи алоҳида товарларга бўлган талаб эгри чизиғига ўхшаш кўринишга эга, аммо уни тебраниб туришига таъсир қилувчи омиллари турлича.

• Ялпии талаб тушунчаси ва графиги.

Ялпии талаб тушунчаси ва графиги.

• Демак AD эгри чизиғи умумий нарх даражаси билан ялпи талаб орасидаги тескари боғлиқликни акс эттиради. Бундай боғлиқликни “Пулнинг миқдорий назарияси” тенгламаси ёрдамида изоҳлаш мумкин:
• M х V = Y х P
• Бу ерда:
• M – муомаладаги пул миқдори;
• V – пулнинг айланиш тезлиги;
• Р – иқтисодиётдаги баҳолар даражаси;
• Y – талаб қилинаётган реал ишлаб чиқариш ҳажми.

Ялпи талаб тушунчаси ва графиги.

• Юқорида келтирилган тенгламани қуйидаги кўринишга келтириш мумкин:
• Y = (M х V) / P
• Яъни нархларнинг ошиши ялпи талабнинг қисқаришига олиб келаркан.

2. Ялпи талабнинг баҳо ва баҳодан бошқа омиллари.

• .

2. Ялпи талабнинг баҳо ва баҳодан бошқа омиллари.

• Ялпи талабнинг баҳо омиллари - баҳолар даражаси ва ялпи талаб ўртасидаги тескари боғлиқликни акс эттирувчи омиллардир. Бу омиллар қаторига қуйидагилар киради:

2. Ялпи талабнинг баҳо ва баҳодан бошқа омиллари.

• Нарх даражасининг ўсиши билан пулга бўлган талаб ҳам ортади. Бу эса муомаладаги пул миқдорининг ўзгармаган ҳажми шароитида фоиз ставкасининг ўсишига олиб келади.

• Фоиз ставкаси самараси.

• Фоиз ставкасининг ўсиши истеъмол ва инвестиция сарфлари ҳажмини пасайтиради.

• Инвестиция ҳаражатлари камайиши ялпи талаб ҳажмининг пасайишига олиб келади.

2. Ялпи талабнинг баҳо ва баҳодан бошқа омиллари.

• P↑ → MD↑ (MS const) → R↑ → I↓ → AD↓
• Бу ерда:
• P↑ - нархлар даражасини ошиши;
• MD↑ (MS const) – пул таклифи ўзгармаган шароитда пулга талабнинг ошиши;
• R↑- фоиз ставкасининг ошиши;
• I↓ - инвестициялар хажмини камайиши
• AD↓ - ялпи талабни камайиши.

• Фоиз ставкаси самараси.

2. Ялпи талабнинг баҳо ва баҳодан бошқа омиллари.

• Истеъмол харажати ялпи талабнинг бир қисми бўлганлиги туфайли унинг камайиши ADнинг пасайишига олиб келади.

• Бойлик самараси ёки реал касса қолдиқлари самараси

• Нархлар даржасининг ошиши, жамғарилган молиявий активларининг (омонатлар, облигациялар) реал харид қобилиятини пасайтириб юборади. Бундай шароитда аҳоли молиявий активларнинг реал қийматини тиклаш учун жорий истеъмол харажатларини камайтиришади.

2. Ялпи талабнинг баҳо ва баҳодан бошқа омиллари.

• Масалан, муайян шахс автомобил сотиб олиш учун 30 млн. сўм жамғарди. Аммо инфляция таъсирида автомобилнинг нархи 32 млн. сўмгача ошди. Бу шахс яна 2 млн. сўм жамғариш учун жорий харажатларини қисқартиради.

2. Ялпи талабнинг баҳо ва баҳодан бошқа омиллари.

• Демак бойлик самарасини қуйидагича акс эттириш мумкин:
• Молиявий
• P↑ → активларнинг ↓ →  С↓ ( S↑  → AD↓
• реал қиймати
• Бу ерда: P↑ - баҳоларнинг ошиши;
• С↓ - жорий истеъмолни қисқариши,
• S↑ - жамғаришни ошиши
• AD↓ - ялпи талабнинг қисқариши

2. Ялпи талабнинг баҳо ва баҳодан бошқа омиллари.

• Импорт харидлар самараси - бирор мамлакатда товар ва хизматларнинг ички нархлари ташқи нархларга нисбатан ошиб борса, бу мамлакатда ички товар ва хизматларга талаб камаяди, импорт маҳсулотларга бўлган талаб ошади. Бу эса соф экспорт ҳажми орқали ялпи талаб ҳажмига таъсир кўрсатади.

2. Ялпи талабнинг баҳо ва баҳодан бошқа омиллари.

• Импорт харидлар самарасини қуйидагича ифодалаш мумкин:
• P↑ →  Ex↓ ( Im↑  → Xn↓ →AD↓
• P↑ - ички нархларни ошиши;
• Х↓ - эскпортни камайиши;
• Im↑ - импортни кўпайиши;
• Xn↓ - соф экспортни камайиши;
• AD↓ - ялпи талабни камайиши.

2. Ялпи талабнинг баҳо ва баҳодан бошқа омиллари.

• Ялпи талабнинг баҳодан бошқа омиллари – ялпи талаб эгри чизиғини чапга ёки ўнгга силжитадиган омиллардир.
• Масалан, ҳарбий харажатларнинг ортиши ялпи талаб эгри чизиғини ўнгга силжитади. Бу ҳолат қуйидаги чизмада акс эттирилган.

• P

• Y

• AD2

• AD1

Ялпи талабнинг баҳодан бошқа омиллари:

• Ялпи талабнинг баҳодан бошқа омилларига қуйидагиларни киритамиз:
• 1. Истеъмол харажатларидаги ўзгаришлар:
• а) истеъмолчиларнинг реал моддий активлари миқдорининг ўзгариши;
• б) истеъмолчилар кутиши;
• в) истеъмолчиларнинг қарзлари миқдорининг ўзгариши;
• г) истеъмолчилар даромадларидан олинадиган солиқлар миқдорининг ўзгариши.

Ялпи талабнинг баҳодан бошқа омиллари:

• 2. Инвестиция харажатларидаги ўзгаришлар:
• а) фоиз ставкасидаги ўзгаришлар;
• б) инвестициялардан кутилаётган фойда нормасининг ўзгариши;
• в) корхоналардан олинадиган солиқлар миқдорининг ўзгариши;
• г) янги технологияларнинг ишлаб чиқаришга жалб қилиниши;
• д)заҳирадаги қувватлар ўзгариши.