1-мавзу. “Макро ва микроиқтисодиёт” фанининг предмети ва мазмуни Режа

1.2
(а)
-чизма. Соф бозор иқтисодиёти шароити “ресурслар-маҳсулотлар”, “даромадлар 
ва харажатлар”нинг доиравий айланиши
 
Ҳар бир бозор ўзининг иккита қарор қабул қилувчи субъектига эга: 
сотувчи ва харидорлар. Бозорда қабул қиладиган қарорларнинг мувофиқлиги 
ҳар бир неъматнинг мувозанат нархи ва мувозанат миқдори билан 
таъминланади. Нарх талаб ва таклиф муносабатлари натижаси сифатида, уй 
хўжаликлари ва фирмалар томонидан қабул қилинадиган қарорларни 
мувофиқлаштириш учун муҳим ахборот бўлиб ҳисобланади. Бундай ахборот 
бир вақтнинг ўзида жамиятдаги ноѐб неъматларни тақсимлаш муаммосини 
ечиш учун муҳим аҳамият касб этади. Масалан, нон нархининг ошиши – 
харидорлар учун нонни истеъмол қилишни чеклаш тўғрисида сигнал бўлса, 
фирмалар учун нонни ишлаб чиқаришни ошириш ва нон бозоридаги 
мувозанатни тиклаш тўғрисида муҳим ахборот бўлиб хизмат қилади.
Нархлар ноѐб ресурсларни рационал тақсимлашни таъминлайди, 
неъматларни рационал истеъмол қилишга, харажатларни камайтиришга 
ундайди. Нарх ер, капитал ва ресурслар эгаларинниг даромадини аниқлайди. 
Бозор тизимида мувофиқлаштириш масаласини бозор ҳал қилади. 
Мувофиқлаштириш масаласи билан боғлиқ харажатларга трансакцион 
харажатлар дейилади.
Бозор мувофиқлаштиришдан ташқари ишлаб чиқарувчилар ва 
истеъмолчилар қарорларини вақт бўйича тартиблаштиради. Бу келажакдаги 
неъматлар (фючерс) бозорининг вужудга келиши билан боғлиқдир. 
Келажакдаги неъматларнинг олди-сотдиси, уларнинг нархлари тўғрисида 
тасаввурга эга бўлишга, уларнинг келажакда нисбатан ноѐблиги тўғрисида 
ахборот беради. Истеъмолчилар ва ишлаб чиқарувчилар бундай нарх 
ахборотларига кўра, ўзларининг жорий хўжалик режаларини қайта кўриб 
чиқадилар ва ўзларининг иқтисодий ҳаракатларини тартибга соладилар.
Ҳар қандай иқтисодий тизимда товарлар ва хизматларни такрор ишлаб 
чиқариш умумий жараѐнини ресурслар, товар ва хизматлар, даромадлар 
ҳамда харажатларнинг доиравий оқими модели кўринишида тасаввур қилиш 
мумкин. Бу содда модел макроиқтисодий таҳлил асосини ташкил қилади. 
Фақат хусусий мулкка таянган (яъни давлат иштироки мавжуд бўлмаган) 
юпиқ иқтисодиѐтда бундай доиравий оқими фирмалар ва уй хўжаликлари 
ўртасида амалга оширилади. 
Уй хўжаликлари ишлаб чиқариш учун зарур бўлган барча иқтисодий 
ресурсларни ресурслар бозорига етказиб берадилар, корхоналар эса бу 
ресурсларни сотиб олиб турли хил маҳсулотларга, хизматларга 

---

айлантирадилар, сўнгра эса уларни тайѐр маҳсулот ва хизматлар бозорига 
етказиб берадилар. Айни пайтда “ресурслар-товарлар ва хизматлар” оқимига 
қарама-қарши йўналишда “даромадлар-харажатлар”нинг ҳам доиравий 
оқими амалга оширилади. Яъни уй хўжаликлари ўзлари етказиб берган 
иқтисодий ресурслар эвазига даромад олади ҳамда уларни товарлар ва 
хизматлар истеъмол қилиш учун сарфлайдилар ѐки аксинча корхоналар 
ресурслар учун сарф-харажатлар қиладилар ҳамда тайѐр маҳсулотларни 
сотиш эвазига даромад оладилар.