1-мавзу. Корхоналарнинг ташкилий-ҳуқуқий шакллари (2 соат)

3. Корхона фаолиятининг ички ва ташқи муҳити
Ички муҳитнинг ўзаро алоқалари натижасида тайёр маҳсулот пайдо бўлади, ишлар бажарилади ва хизмат кўрсатилади, яъни тўғри йўлга қўйилган ишлаб чиқариш ва меҳнатга ҳақ тўлаш фаолияти юзага келади.
Корхона фаолиятининг ички муҳити иқтисодий ишлаб чиқариш ташкилоти хоссаларининг намоён бўлиш шакллари ва хусусиятларини акс эттиради, бунинг натижасида у ўз фаолияти натижалари бўйича жамият эҳтиёжларини қондиради ва қондиради, шунингдек ташқи шароитларга жавоб беради, уларга ва бошқа омилларга мослашади.
Ички омиллар (субъектив) инсоннинг муайян фаолияти билан боғлиқ. Улар менежерлар ва ходимларнинг ҳаракатларига тўлиқ ва тўлиқ боғлиқдир. Тадбиркорлик субъекти ички муҳит омилларини билиши ва аниқ бошқарув қарорлари орқали ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишга таъсир қилиши керак.
Ички муҳит омилларининг моделлари корхона стратегиясига ва ушбу омилларни бошқариш қобилиятига қараб турли хил вариантларга эга бўлиши мумкин.
Таркибий элементларнинг рўйхати жуда кенг: мулк ҳуқуқи; атроф-муҳит; стратегия корхона ресурсларини тақсимлашда ушбу нисбатни белгилашга қаратилган ҳаракатлар мажмуи сифатида; корхонанинг ташкилий тузилмаси; ресурслардан мақсадли фойдаланишни ўз ичига олган технология; ҳокимият ва унинг манфаатларига таъсир қилиш ҳуқуқидан фойдаланиш; ташкилий ва иқтисодий маданият жамиятда шаклланган идеаллар, қадриятлар, маънавий анъаналар, инсон хулқ-атворининг нормалари ва қоидалари.
Корхоналарнинг ташқи мухит билан алоқаси уларнинг ташқи тизимга чиқишида рўй бериб (ресурсларни жалб қилиш, уларнинг қийматини аниқлаш, хом ашё, материал ва ёқилғининг ўз вақтида етказиб турилиши ва ҳоказо), ташқи муҳитга ишлаб чиқарилган товар ва хизматлар оқими ёрдамида таъсир кўрсатиш жараёнида намоён бўлади, рақобат омили, ижтимоий омиллар, сиёсий омил, демографик омил, маркетинг, халқаро омил.
Корхоналар фаолияти самарадорлигини аниқлаб берувчи ташқи муҳит – бу, биринчи ўринда маҳсулот истеъмолчилари, хом ашё ва бошқа материал етказиб берувчилар, шунингдек давлат органлари ҳамда корхонага яқин жойда яшовчи аҳоли ҳисобланади.
Хўжалик юритувчи субъектнинг фаолияти натижалари асосан ташқи муҳит билан белгиланади. Иқтисодий фаолиятга таъсир қилувчи ташқи омиллар иқтисодий қонунларнинг таъсирини акс эттиради. Тизимли ёндашув нуқтаи назаридан ҳар қандай корхона учлик жараёнини амалга оширади, хусусан: ташқи муҳитдан манбаларни олиш; ресурсларни маҳсулотга (иш, хизмат) айлантириш; маҳсулотни ташқи муҳитга қайтариш.
Ишлаб чиқаришни автоматлаштириш - энергия, материаллар ёки маълумотларни олиш, конвертация қилиш, узатиш ва фойдаланиш жараёнларида инсон иштирокини тўлиқ ёки қисман алмаштириш учун техник воситалардан фойдаланиш демакдир. Алоҳида операцияларни ва жараёнларни қамраб оладиган қисман автоматлаштириш ва бутун иш циклини автоматлаштириш мавжуд. Автоматлаштирилган жараён инсоннинг бевосита иштирокисиз амалга оширилса, улар ушбу жараённи тўлиқ автоматлаштириш дейилади.
Автоматлаштириш даражаси механизация даражаси билан бир хил кўрсаткичлар билан тавсифланади. Бу ишлаб чиқаришни автоматлаштириш коэффициенти, ишларни автоматлаштириш коэффициенти ва меҳнатни автоматлаштириш коэффициенти. Уларнинг ҳисоб-китоби ўхшаш, аммо автоматлаштирилган иш ёрдамида амалга оширилади.
Шундай қилиб, ишлаб чиқаришни комплекс механизациялаш ва автоматлаштириш бу барча ишлаб чиқариш соҳаларида, операциялар ва иш турларида ўзаро боғлиқ ва бир-бирини тўлдирувчи машиналар, асбоблар, асбоблар, жиҳозларни кенг жорий этишдир. Бу ишлаб чиқаришни жадаллаштиришга, меҳнат унумдорлигини оширишга, ишлаб чиқаришдаги ишчи кучининг улушини камайтиришга, меҳнат шароитларини енгиллаштиришга ва яхшилашга, маҳсулотларнинг меҳнат зичлигини пасайтиришга ёрдам беради.


Калитли сўзлар
Корхона, концерн, коммандит, консорциум, трест, давлат, корпорация, синдикат, нотижорат ташкилот, давлат рўйхати, ташкилий-хуқуқий шакллар, ташки муҳит, ички муҳит.