1-мавзу. Корхоналарнинг ташкилий-ҳуқуқий шакллари (2 соат)

Ишлаб чиқариш кооперативи
Ишлаб чиқариш кооперативи (артел) - бу шахсий меҳнат (ёки бошқа) иштироки ва пул маблағларини тўплаш асосида қўшма иқтисодий фаолият учун фуқароларнинг ихтиёрий бирлашмаси. Кооперативлар одатда қазиб олиш соҳаларида, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш, қайта ишлаш, савдо, хизмат кўрсатиш ва ҳоказоларда ташкил этилади.
Ишлаб чиқариш кооперативининг таъсис ҳужжати унинг аъзолари умумий йиғилиши томонидан тасдиқланадиган уставидир. Унда акцияларнинг ҳажми, фойда ва зарарни тақсимлаш тартиби, кооперативнинг қарзлари бўйича унинг аъзоларининг жавобгарлиги ҳажми ва шартлари кўрсатилган. Уставда кооперативга тегишли бўлган мол-мулкнинг маълум бир қисми бўлинмас фондлар бўлиши мумкинлиги белгилаб қўйилиши мумкин. Кооператив аъзоси ундан чиқиб кетиш ҳуқуқига эга. Шу билан бирга, унга актсиянинг қиймати тўланади ёки молия йили унинг охирига тегишли мол-мулк берилади. Кооператив аъзоларининг мулкий жавобгарлиги, шунингдек ҳақ тўлаш шартлари низомда кўрсатилган.
Кооперативнинг юқори бошқарув органи умумий йиғилишдир. Бошқарувнинг ижро этувчи органи (ёки унинг раиси) кооперативнинг жорий бошқарувини амалга оширади. У умумий йиғилиш ва кузатув кенгашига (катта кооперативларда) ҳисобот беради.
Кооперативнинг фирма номида унинг номи ва сўзлари бўлиши керак "Ишлаб чиқариш кооперативи" ёки "артел".
Давлат ва шаҳар унитар корхоналари
Бозор иқтисодиёти шароитида давлат марказий ҳукуматга ёки маҳаллий ҳокимиятга бўйсуниши мумкин бўлган муайян функцияларни бажариш учун бир қатор корхоналарни захирага олади. Унитар корхона - ўзига ажратилган мол-мулкка мулк ҳуқуқи берилмаган тижорат ташкилоти. Ушбу шаклда фақат давлат ва шаҳар корхоналари бўлиши мумкин. Давлат (шаҳар) мулки хўжалик бошқаруви ёки тезкор бошқариш ҳуқуқидаги корхоналар бўлиши мумкин. Биринчи ҳолда, корхона давлат органининг (ёки маҳаллий бошқарувнинг) қарори билан ташкил этилади. Таъсис ҳужжати унинг уставидир. Устав капитали қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Корхона мажбуриятлари учун жавобгарлик ўзига бириктирилган мол-мулк доирасида. Корхона раҳбари мулк эгаси томонидан тайинланади. Унитар корхонанинг фирма номи унинг эгасини кўрсатиши керак.