1-Мавзу. "Корхоналарни ривожлантириш стратегияси" фанининг

Корхона асосий воситаларининг холати ва таъминланганлиги 
кўрсаткичлари. Асосий воситаларни ифодаловчи кўрсаткичлар 
иқтисодий салоҳият кўрсаткичлари ичида маълум даражада ўз ўрнига 
эга. Ушбу воситаларга хўжалик юритувчи субъектларнинг анча 
маблағи жалб қилинган бўлади. Мазкур маблағларнинг қайтими 

---

199 
асосий воситалардан самарали фойдаланиш эвазига амалга 
оширилади
42
.
Асосий воситаларни ифодаловчи кўрсаткичларни уч гуруҳга 
бўлинади: асосий воситалар ҳолатини, таъминланганлигини ва унинг
самарадорлигини 
ифодаловчи 
кўрсаткичлар. 
Ушбу 
гуруҳ 
кўрсаткичларининг таснифи қуйидаги чизмада ифодаланган (9-
чизмага қаранг).
24 расм. Асосий воситаларни ифодаловчи кўрсаткичлар 
тизими. 
Асосий воситалар ҳолатини таҳлил қилишда уларни 
ифодаловчи кўрсаткичларни ҳисоблаш лозим. Уни таҳлил қилиш 
учун 
бизнес-режа 
ҳисоб 
ва 
ҳисобот 
маълумотларидан 
фойдаланилади. Унда бизнес-режадаги маълумотлари ҳақиқий 
42
Абдукаримов И.Т. ва бошқалар Корхона иқтисодий салоҳияти таҳлили. – Т.: Иқтисодиёт ва 
ҳуқуқ дунёси, 2008, – 256 б. 

---

200 
маълумотлар билан таққосланиб, ўзгаришларнинг яхшиланганлиги 
ёки ёмонлашиш сабаблари аниқланади. 
Асосий воситалар иқтисодий тузилишини ва ҳолатини ифодалаш 
учун кўрсаткичлар тизимидан фойдаланилади. 
18-жадвал. 
Асосий воситалар (Ав.) ҳолатини ифодаловчи кўрсаткичлар 
Кўрсаткичларнинг 
номи 
Нимани ифодалаши (мазмуни) 
Аниқланиш 
формуласи 
1.Асосий воситаларнинг 
умумий маблағлардаги 
ҳиссаси 
Асосий воситаларнинг умумий 
маблағларда неча фоиз ташкил 
қилишини кўрсатади 
А
в
/Б 
2.Асосий 
воситалар 
фаол қисмининг (Авф) 
таркибий тузилиши 
Асосий 
воситалар 
фаол 
қисмининг 
умумий 
асосий 
воситалар суммасида неча фоиз 
ташкил қилишини ифодалайди 
Авф/ А
в
3.Асосий воситаларнинг 
эскириш коэффициенти 
Умумий 
асосий 
воситалар 
қийматининг қанча қисми эскириш 
суммасига тенглигини кўрсатади 
Ав.эс/Ав.йб 
4.Асосий воситаларнинг 
янгиланиш 
коэффициенти 
Шу ҳисобот даврида янгидан 
ишга туширилган асосий воситалар 
қисмининг умумий йил охиридаги 
асосий воситалардаги ҳиссасини 
ифодалайди 
Ав.янг/Ав.йо. 
5.Асосий воситаларнинг 
яроқлилик 
коэффициенти 
Умумий 
асосий 
воситалар 
қийматининг қанча қисми қолдиқ 
қийматда эканлигини ифодалайди 
(Ав-
Ав.эс.)/Ав 
6.Асосий воситаларнинг 
чиқарилиш 
коэффициенти 
Асосий 
воситаларнинг 
қанча 
қисми ҳисобдан чиқарилганлигини 
ифодалайди 
Ав.чиқ./Ав 
Асосий воситалар билан таъминланганлик корхонанинг техник 
жиҳатдан 
таъминланганлигини, 
меҳнат 
ва 
ишларнинг 
механизациялашганлиги ва автоматлашганлигини коэффициент 
орқали ифодалайди. Бу кўрсаткичлар орқали ҳар бир корхонанинг 

---

201 
моддий-техника базаси билан таъминланганлик даражасини аниқлаш 
мумкин. Шу туфайли ушбу кўрсаткичлар асосий кўрсаткичлар 
ҳисобланади. 
19-жадвал.