1-Мавзу. "Корхоналарни ривожлантириш стратегияси" фанининг

Бевосита қайта баҳолаш усули қўлланилганда объектларнинг 
тўлиқ тикланиш қийматини ҳужжатлар асосида тасдиқлаш учун 
ташкилотнинг хоҳишига кўра қуйидагилардан фойдаланилиши 
мумкин: 
а) тайёрловчи ташкилотлар ва уларнинг расмий дилерлари, товар-
хом ашё биржалари, кўчмас мулк биржаларидан ёзма шаклда олинган 
худди шундай маҳсулотга доир нархлар тўғрисидаги маълумотлар; 
б) қайта баҳолашни ўтказиш санасига ва асосий фондларни харид 
қилиш санасига МБ курсларининг нисбати сифатида белгиланадиган 
ҳисоб-китоб коэффициентини қўллаган ҳолда харид қилиш санасига 
ЭАВда асосий фондларнинг қиймати тўғрисидаги маълумотлар; 
в) тегишли давлат органларида мавжуд бўлган нархлар даражаси 
тўғрисидаги маълумотлар; 
г) қайта баҳолашни ўтказиш даврида оммавий ахборот воситалари ва 
махсус адабиётларда эълон қилинган нархлар даражаси тўғрисидаги 
маълумотлар; 
д) асосий фондлар қиймати тўғрисида баҳоловчининг ҳисоботи. 
Ўзбекистон 
Республикаси 
Давлат 
статистика 
қўмитаси 
томонидан асосий фондларни қайта баҳолаш чоғида индекс усулини 
қўллаш учун 31 декабрга қадар навбатдаги қайта баҳолаш бўйича 
тегишли индекслар ишлаб чиқилади ва расмий равишда оммавий 
ахборот воситаларида эълон қилинади.

---

197 
Қолдиқ қиймати бўйича – жамланган амортизациясуммасини 
чегирган ҳолда асосий воситаларнинг бошланғич (тиклаш) қиймати. 
Бошқача қилиб айтганда, бу асосий фондларнинг ишлаб 
чиқарилаётган 
маҳсулотларга ҳали 
ўтказилмаган 
қисмидир. 
Корхоналар томонидан фойдаланилмайдиган ҳамда ҳисобдан 
чиқариш ёки сотиб юбориш мўлжалланган асосий фондлар ҳам, 
кўпинча қолдиқ қиймати бўйича, мазкур хўжалик йилидаги 
нархларда баҳоланади. 
Асосий фондларни бошланғич ёки тикланиш қиймати бўйича 
баҳолашдан ташқари эскириш суммаси ҳам ҳисобга олинади. Асосий 
фондлар жисмоний ва маънавий жиҳатдан эскириши мумкин. 
Жисмоний (моддий) эскириш асосий фондларнинг бирламчи 
хислатларини ишлаб чиқаришда фойдаланиш ва табиий эскириш 
натижасида йўқотишдан юзага келади. У асосан бир хилда кечмайди 
ҳамда кўп жиҳатдан иқлимнинг таъсири, асосий фондлардан 
фойдаланиш қоидаларига риоя қилиш, жумладан, ходимларнинг 
малакасига ҳам боғлиқ бўлади. 
Жисмоний эскиришни (ИФ) қуйидаги формула асосида 
ҳисоблаб топиш мумкин: 
;
100


н
ф
Т
Т
ИФ
ёки
.
100


с
П
И
ИФ
Бу ерда: Т
ф
- асосий фондларнинг ҳақиқий хизмат қилувчи 
муддати; 
Т
н
- асосий фондлар хизмат қилиши керак бўлган норматив 
муддат; 
И - ҳисобланган амортизация суммаси (эскириш суммаси); 

---

198 
П
с
– асосий фондларнинг бошланғич(қайта ташкил қилиш) 
қиймати. 
Маънавий эскириш - асосий фондларнинг қадрсизланиши ёки 
техник жиҳатдан муддатидан аввал иш қобилиятини йўқотилишидир. 
У икки шаклда юзага келади: биринчи шаклда асосий фондлар 
уларнинг ишлаб чиқариш қийматлари пасайиши натижасида 
қадрсизланса, иккинчи шаклда асосий фондларнинг қадрсизланиши 
янги, фан-техника тараққиёти таъсири остида, янада самаралироқ 
фондларнинг пайдо бўлиши натижасида рўй беради. Асосий фондлар 
маънавий эскиришининг юқорида келтирилган шаклларини қуйидаги 
тарзда аниқлаш мумкин: 
;
100
1







И
.
100







н
с
н
2
И
Бу ерда: П - асосий фондларнинг тўлиқ бошланғич қиймати; 
В - асосий фондларнинг тикланиш қиймати; 
П
н
- янги техниканинг унумдорлиги.