1-Мавзу. "Корхоналарни ривожлантириш стратегияси" фанининг

11.2.Корхоналарнинг даромадлилиги кўрсаткичлари. 
Корхонанинг иқтисодий имкониятидан самарали фойдаланиш ва 
даромадларни кўпайтириш, давом этаётган жаҳон молиявий-

---

300 
иқтисодий инқирози шароитида унда иқтисодий ўсишни таъминлаш 
учун муҳим омил бўлиб ҳисобланади. 
Ҳар бир корхона яшаши ва равнақ топиши учун фойда олиши 
керак. Корхона фойдани ўз ривожини таъминловчи биринчи муҳим 
омил 
деб 
билади. 
Фойдани 
максималлаштириш 
билан 
шуғулланмайдиган корхонанинг яшаб кетиш имконияти кам бўлади. 
Макроиқтисодиёт 
соҳасида 
узоқ 
муддатга 
фойдани 
максималлаштириш масаласига катта эътибор берилиши шундай 
иборатки, шу асосда фирма фаолияти олдиндан башорат қилинади, 
Мулк эгасини ўзи бошқарадиган, унчалик катта бўлмаган 
корхонада, уларни юритиш билан боғлиқ бўлган ҳамма қарорларда 
фойдани кўпайтириш асосий ўрин тутади. Жуда катта ва йирик 
корхоналарда раҳбар (бошқарувчи)лар кундалик қарорларни қабул 
қилишда мулк эгалари ҳар доим ҳам бошқарувчилар фаолиятини 
назорат остида сақлай олмайдилар. Шунинг учун бошқарувчиларда 
ва корхонага раҳбарлик қилишда маълум даражада эркинликлар 
бўлиб, 
улар 
фойдани 
максималлаштириш 
билан 
етарли 
шуғулланмасликлари, мулк эгаси бўлмаганликлари учун узоқ 
муддатли манфаат ўрнига қисқа манфаатни афзал кўришлари 
мумкин. Бошқарувчилар кўпинча фойдани максималлаштириш 
ўрнига даромадни кўпайтириш ёки акциядорларни қизиқтириш учун 
дивидендни оширишга ҳаракат қилишлари мумкин. Бундан ташқари, 
улар юқори лавозимга эришиш ёки катта мукофотлар олиш 
мақсадида фойда кейинчалик камайиб кетса ҳам ҳозирги куннинг 
ўзида оширишга ҳаракат қиладилар. Шу туфайли бундай раҳбарлар 

---

301 
ўз лавозимларидан четлаштирилиши ва корхонани бошқа 
раҳбарларга топшириш зарурияти юзага келади. 
Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида ҳар бир хўжалик 
юритувчи субъектнинг олдига қўйган асосий мақсади бу фойда 
олишдир. Фойда ижтимоий ишлаб чиқаришни ҳамма босқичларининг 
иқтисодий категориясидир. Фойда иқтисодий категория ва молиявий 
якун сифатида ўзининг энг юқори аҳамиятига бозор муносабатлари, 
бозор иқтисодиёти даврида кўтарилади. Фойдани барпо этиш, уни 
реализация қилиш бу кенгайтирилган қайта ишлаб чиқаришнинг, қиймат 
қонунининг ва хўжалик юритиш усули сифатида фойдаланадиган 
хўжалик ҳисобининг объектив талабидир. 
Кенгайтирилган қайта ишлаб чиқариш, ишлаб чиқаришнинг доимо 
кенгайишини, унинг техникавий даражасини мунтазам кўтариб туришни 
талаб этади. Бунинг учун ишлаб чиқаришда ҳамма вақт фойдага 
эришилиши, реализация қилиниши ва ундан ишлаб чиқариш 
эҳтиёжлари учун фойдаланиш лозим. 
Фойда (даромад) иқтисодий ҳаракатнинг зарурий шарти мақсади 
сифатида қаралади. Жаҳон амалиётида фойда дейилганда кўпинча бизнес 
самарадорлигининг тадбир воситаси сифатида қаралади. Фойда бу 
даромадлар ва харажатлар фарқланишидаги юқори ўзгарувчанликдир. 
Улар орасидаги қуйи ўзгарувчанлик эса зарарни ифодалайди. 
Даромадлар ва харажатлар молиявий натижаларни характерловчи 
фойдани ўлчашга дахлдор бўлган элементлар ҳисобланади. Даромадлар 
ва харажатларни, яъни фойдани аниқлаш ва ўлчаш — корхона ўз 
молиявий 
ҳисоботини 
тайёрлашда 
фойдаланиладиган 
капитал 
концепцияси ҳамда капиталнинг сақланишига боғлиқ бўлади. 

---

302 
Даромадлар ва харажатлар элементлари қуйидагича аниқланади.