1-Мавзу. "Корхоналарни ривожлантириш стратегияси" фанининг

13.1. Ўзбекистон Республикаси Солиқ қонунчилигининг 
асослари. Солиққа тортишнинг асосий тушунчалари. 
Ўзбекистон ўзининг мустақиллик йилларида солиқларни ислоҳ 
қилиб солиқ сиёсатини олиб бормоқда. 1991 йилдан бошланган 
Республика солиқлар тизимини ислоҳ қилиш каби сиёсати тарихини 
уч босқичга бўлиб кўрсатиш мумкин. 
Биринчи босқич. 1991-1994 йиллар. Ўзбекистон солиқлар 
тизимининг ташкил этилиши, бюджетни даромад қисмини солиқлар 
билан таъминлаш. 
1991 йил 15 февралда қабул қилинган «Корхоналар, 
бирлашмалар ва ташкилотлардан олинадиган солиқлар тўғрисида»ги 
қонун Республика солиқлар тизимига асос солган дастлабки қонун 
бўлди. Бошланғич босқичда солиқ идоралари хазинавий масалаларни
ҳал этиш, яъни бюджетнинг мувозанатга эришувини таъминлашга 
йўналтирилган эди. Аммо, ҳаёт солиққа тортиш тизимини янада 
такомиллаштиришни талаб этарди.
Солиққа 
тортиладиган 
базанинг 
бозор 
таррақиётини 
рағбатлантириш учун қонунларга ўзгартишлар киритилди. Шу 
мақсадда 1991 йил 15 февралда қабул қилинган қонунда бир қатор 
ўзгартиришлар киритилди. Оборот солиғи ва фойдадан олинадиган 
солиқ ўрнига 1992 йилдан бошлаб республикада қўшилган қиймат 
солиғи амал қила бошлади. У истеъмолчи зиммасига юклатиладиган 

---

328 
асосий эгри солиқ сифатида бюджет даромадларида тушумларининг 
барқарорлигини таъминлай бошлади. 
Корхоналардан олинадиган ўрмон солиғи («Тўнка тўлови») ва 
бир қатор бошқа солиқлар бекор қилинди. Даромад (фойда)га солиқ 
қўшилган қиймат солиғи, акциз солиғи, мол-мулк солиғи, 
республикадан ташқарига олиб чиқиладиган маҳсулотларга ва хом-
ашё ресурсларига солиқ жорий этилди.
1993 йилда белгиланган тартибга кўра асосий воситаларга 
ҳисобланган амортизациянинг 30 фоизи бюджетга олиб қўйиладиган 
бўлди.
Хазинани тўлдириш, шунингдек ресурслардан оқилона 
фойдаланиш мақсадини кўзлаб бюджетга 6 фоизли ресурслар солиғи 
жорий этилган эди. 1992 йил 15 февралда 1991 йилда қабул қилинган 
«Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, хорижий фуқаролар ва 
фуқаролиги бўлмаган шахслардан олинадиган даромад солиғи 
тўғрисида»ги қонунга қатор ўзгаришлар киритилди. 
1993 йил 7 май куни «Маҳаллий солиқлар ва йиғимлар 
тўғрисида»ги қонун қабул қилинди ва ушбу қонунда уларга таъриф 
берилди. Жисмоний шахслар мол-мулкига солинадиган солиқ, ер 
солиғи, курорт зоналардаги ишлаб чиқариш мақсадларидаги 
объектлар қурилишига солиқ, реклама солиғи, автотранспорт 
воситаларини олиб сотганлик учун солиқ, уларнинг эгаларига 
солинадиган солиқ йиғими - жами 19 турдаги ҳар хил солиқлар ва 
йиғимлар маҳаллий солиқлар гуруҳига киритилади. 1993 йилнинг 7 
майда «Корхоналар, бирлашмалар ва ташкилотлардан олинадиган 
солиқлар тўғрисида»ги қонунга қўшимчалар киритилди. 

---

329