1-Мавзу. "Корхоналарни ривожлантириш стратегияси" фанининг

10.5.Ҳақиқий таннарх калькуляцияси ва унинг усуллари 
Ишлаб чиқариш харажатларини ҳисобга олиш ва таҳлил 
этишнинг услубий ва меъёрий шакли Ўзбекистон Республикаси 
Молия вазирлиги томонидан 1999 йил 5 февралда тасдиқланган 54-
сонли «Маҳсулот (бажарилган иш, кўрсатилган хизмат)лар ишлаб 
чиқариш таннархи, маҳсулот (иш бажариш ва хизмат қўрсатиш) 
ишлаб чиқариш ва сотиш харажатлари таркиби ва молиявий 
натижаларнинг шаклланиш тартиби тўғрисида»ги Низом билан 
белгиланади. 
Саноат 
корхоналари 
ишлаб 
чиқариш 
харажатларини 
ривожлантириш мақсадида бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботида унинг 
йўналишлари бўйича гуруҳларга ажратиш мақсадга мувофиқдир: 
1. Харажатларнинг иқтисодий элементлари бўйича. 
2. Харажатларнинг калькуляцион моддалари бўйича. 
Харажатларнинг элементи бўйича гуруҳларга ажратишдан мақсад 
уларнинг структураси ва динамикасини назорат қилишдан иборат. 
Кўрсаткичларни таққослаш орқали жонли меҳнат билан бошқа 
харажат
31-жадвал. 
Ишлаб чиқариш харажатларининг иқтисодий элементлари 
ва моддалари бўйича туркумланиши
58
 
Иқтисодий 
элементлари 
бўйича 
Калькуляцион 
моддалари 
бўйича 
Ишлаб чиқариш 
характеридаги 
бевосита ва 
Хомашё 
Ёқилғи 
Электр қуввати 
58
А.Ваҳобов ва бошқ. Молиявий ва бошқарув таҳлили: Дарслик. – Т.: “Шарқ”, 2015. – 480 б. 

---

288 
билвосита моддий 
харажатлар 
Эҳтиёт қисмлар 
Идишлар ва ҳакозо 
Ишлаб чиқариш 
характеридаги 
бевосита ва билвосита 
меҳнат ҳақи 
харажатлари 
Асосий иш ҳақлари 
Қўшимча иш ҳақлари 
Иш ҳақига устамалар 
Ишлаб чиқаришга 
тааллуқли меҳнат 
ҳақидан ажратмалар 
Ижтимоий таъминот бўлимига 
Меҳнат биржасига 
Касаба уюшмасига 
Асосий воситалар ва 
номоддии активлар 
амортизацияси, 
эскириш харажатлари 
Асосий воситаларнинг эскириши 
Номоддий 
активларнинг 
эскириши 
Асосий восита ва номоддий 
активларнинг ижара ҳақлари 
Ишлаб чиқариш 
характеридаги бошқа 
харажатлар 
Турли ишлар ва хизматлар 
Солиқлар, йиғимлар ва ҳакозо. 
Маҳсулот (ишлар, хизматлар)нинг ишлаб чиқариш таннархига 
киритиладиган харажатлар таркиби 

Ишлаб чиқариш билан боғлиқ моддий харажатлар 

Ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлган мехнатга хақ тўлаш 
харажатлари 

Ишлаб чиқаришга тегишли бўлган ижтимоий суғуртага 
ажратмалар 

Асосий воситалар ва ишлаб чиқариш аҳамиятига эга бўлган 
номоддий активлар амортизацияси 

Ишлаб чиқариш тусидаги бошқа харажатлар 
Ишлаб чиқариш харажатларини иқтисодий элементлари ва 
калькуляцион моддалари бўйича ўрганиш қуйидагича фарқланади, 
яъни, бўлимлар ва корхона бўйича жами харажатлар фақат иқтисодий 

---

289 
элементлари бўйича ўрганилади, маҳсулотлар тури ва туркуми 
бўйича эса ишлаб чиқариш харажатлари кальқуляция моддалари 
асосида кўриб чиқилади. Таҳлил этишда ишлаб чиқариш 
харажатларининг жами таркиби бўиича ўзгаришлари мутлақ ва 
нисбий жиҳатдан ўрганилади. Нисбий жиҳатдан ўрганишда ҳар бир 
туркум харажат моддаси ёки элементининг жами ишлаб чиқариш 
харажатлари таркибидаги салмоғига баҳо берилади