1-Мавзу. "Корхоналарни ривожлантириш стратегияси" фанининг

Бир сўмлик товар Ишлаб чиқариш таннархи 
маҳсулоти учун = ---------------------------------------
қилинган харажат (тийин) Товар маҳсулотининг 
улгуржи баҳоси 
Бу кўрсаткич орқали қилинган харажатларнинг самарадорлигини 
аниқлаш мумкин. 
Алоҳида 
маҳсулот 
турлари 
бўйича 
ишлаб 
чиқариш 
харажатларини ҳисобга олиш ва маҳсулотлар таннархини аниқлаш, 
молиявий натижага дахлдор бўлган элементларни иқтисодий 
жараёнларнинг тури, ўрни, жойи ва жавобгарлик бўйича ҳисобга 
олиниши ва назорат қилиниши корхонанинг молияхўжалик 
фаолиятини бошқаришда муҳим ҳисобланади. Алоҳида олинган 
маҳсулотлар ишлаб чиқариш таннархини аниқлашга ҳисоб-
китобларнинг муҳим объекти сифатида қаралади. Бунда маҳсулот 
таннархининг тўғри аниқланишига аҳамият берилади. Маҳсулотлар 
таннархини аниқлаш ва ҳисобга олиш, молиявий натижавийликни 
таркибли ўрганиш билан бирга, фойданинг шаклланиш қаторларини 
тўғри баҳолаш имконини беради. Бир хилдаги маҳсулот турларини 
ишлаб чиқарадиган корхоналарда маҳсулот таннархининг қиёсий 
таҳлили 
ва 
унинг 
натижалари 
иқтисодий 
самарадорлик 
кўрсаткичларини оширишга хизмат қилади. 
57
Ваҳобов ва бошқ. Молиявий ва бошқарув таҳлили: Дарслик. – Т.: “Шарқ”, 
2005. – 280 б.

---

286 
Алоҳида 
олинган 
маҳсулотлар 
таннархининг 
таҳлили 
харажатларни иқтисодий элементлари бўйича эмас, балки, харажат 
моддалари бўйича ўрганишни, уларнинг режага ва ўтган йилларга 
нисбатан ўзгаришларига баҳо беришни ҳамда ўзгариш сабабларини 
ўрганишни тавсифлайди. Маҳсулот ишлаб чиқаришнинг калкуляция 
моддалари ишлаб чиқариш ва технология жараёнлари хусусиятига 
боғлиқ. Саноат корхоналаридаги калькуляция моддалари таркибини 
бир хил кўринишга эга бўлиши таннархни умумий ҳажмда ва 
моддалари бўйича таҳлил этиш имконияти туғилади. Бундай таҳлил 
бозор иқтисодиёти шароитида маҳсулот бирлигига белгиланадиган 
нархни аниқлашда фойда ва рентабелликни ошришда муҳим ўрин 
тутади. 
Маҳсулотлар ишлаб чиқариш таннархига ва унинг ўзгаришига 
таъсир этувчи омилларни харажат моддаларининг ҳар бир тури 
бўйича алоҳида таркиблаш мумкин. Масалан, материал харажатлар 
ёки хомашё харажатлари қатори бўйича харажатлар ўзгаришига 
моддий сарфлар меъёрининг ўзгариши, уларни сотиб олиш 
баҳоларининг ўзгариши таъсир қилса, меҳнат ҳақи харажатларининг 
ўзгаришида ишчилар сони ва бир ходимга тўғри келадиган иш 
ҳақларининг ўзгариши таъсир қилади. Амортизация харажатлари 
бўйича ҳам худди шу шаклда таркиблашни айтиб ўтиш мумкин, яъни, 
амортизацияланган қийматнинг ўзгариши, амортизация меъёрлари, 
шунингдек, амортизация ажратмалари ажратиладиган асосий 
воситалар тури, салмоғига боғлиқ ва ҳоказолар. Омиллар таъсирини 
аниқлашда ҳар бир таъсир бирлиги алоҳида ва бошқа омиллар 
таъсирисиз ўрганилади. 

---

287