1-mavzu. Kirish. Suyuqlik haqida umumiy tushuncha. Suyuqliklarning fizik xossalari. Suyuqlikka ta’sir etuvchi kuchlar

Suyuqlik 

Siqilish koeffitsienti, 

9

10





W



, m

2

/N 

Suv 

0,49 

---

Etil spirti 

Simob 

Glitserin 

Kerosin 

0,78 

0,039 

0,25 

0,77 

 

Siqiluvchanlikni  xarakterlaydigan  keyingi  parametr  hajmiy  elastik  moduli 

hisoblanadi. 

Hajmiy  elastik  moduli  –  bu  suyuqlikning  hajmiy  siqilish  koeffitsientiga 

teskari bo‘lgan kattalikka aytiladi: 

                                                 

v

Е



1



                                         (1.9) 

E

 ning o‘lchov birliklari: SI – N/m

2

, SGS – din/sm

2

, MKGSS – kgk/m

2

. 

v



 va 

E

 qiymatlari bosim va haroratga bog‘liq, ya’ni 

)

,

(

t

p

f

v





, 

)

,

(

t

p

f

E 

. Odatda, 

E

 qiymati bosim o‘sishi bilan kattalashadi, haroratning o‘sishi bilan esa 

E

 qiymati kamayadi. 

 

Haroratdan kengayish koeffitsienti 

Haroratdan  kengayish  koeffitsienti  harorat  o‘zgarishi  birligiga  to‘g‘ri 

keladigan suyuqlik hajmining nisbiy o‘zgarishini ko‘rsatadi: 

                                            

t

V

V

t









1

0



                                   (1.10) 

bu  erda 

0

V

V

V

t







  – 

0

t

t

t







  kattaligi  harorat  o‘zgarishiga  sabab  bo‘ladigan 

suyuqlik hajmining o‘zgarishi. 

t

  haroratgacha  isitgandagi  suyuqlik  hajmini  quyidagi  formula  bo‘yicha 

hisolanadi 

                           

))

(

1

(

)

1

(

0

0

0

t

t

V

t

V

V

t

t

t

















                (1.11) 

Bu hajmlarning hisoblariga amal qilayotganda hisobga olinadi. 

Suyuqliklar  uchun  haroratdan  kengayish  koeffitsienti  ularning  hajmiy 

siqilish  koeffitsientlaridan  ancha  katta,  shunga  qaramay  ularning  qiymatlari  ham 

juda  kichik.  SHuning  uchun  amaliyotda  ularni  ko‘pchilik  muhandislik  hisoblarda 

hisobga olinmaydi. 

Siqilish  va  kengayish  koeffitsientlari  amaliyotda  gazlar  va  bug‘larni  qayta 

ishlash  texnologiyalari  masalalari  bilan  bog‘liq  termodinamik  jarayonlarni 

hisoblashda etarli keng qo‘llaniladi. 

1.3-jadval