1-мавзу: Кириш. Иммунология фани (предмети) ва вазифалари

Fenoptoz jarayoni achitqilarda, tetraximenda xam 
o‘rganilgan.
Apoptoz jarayonida mitoxondriyada signal uzatilish mexanizmlarida mitoxondriya memranalari 
oralig‘i bo‘shlig‘ida ajraluvchi ikkita guruhdagi omillar ajratilib ko‘rsatiladi. Bunda 
birinchi 
guruhga
prooapoptik ta’sir xususiyatiga ega bo‘lgan va kaspazaga bog‘liq apoptozni yuzaga 
keltiruvchi yo‘lni boshlab beruvchi oqsillar kiritiladi. Bu guruhga – sitoxrom S, Smac/DIABLO 
omili va HtrA2/Omi serin proteaza kabilar kiritiladi. Ajratilgan sitoxrom S APAF-1 omili bilan 
bog‘lanadi va klasterizatsiya jarayoni amalga oshadi, o‘z navbatida kaspaza – 9 faollashadi.
Sitoxrom S bilan APAF-1 oqsili hamda kaspaza – 9 birgalikda kompleks holida 
apoptosoma d
eb 
ataladi.
Mitoxondriyada opotik signal uzatilishida Smac/DIABLO va HtrA2/Omi kabilarning proapoptik 
funksiyasi IAP sinfiga kiruvchi apoptoz jarayonini susaytirib turuvchi oqsillar faolligini 
ingibirlashi bilan bog‘liq hisoblanadi.
Ikkinchi guruhga kiritiluvchi oqsillar
– AIF (Apoptosis Inducing Factor), edonukleaza G va 
CAD (Caspase Activated DNAse) kabilardan tashkil topgan. Bu oqsillar hujayrada apoptozning 
nisbatan kechki bosqichlarida, hujayra o‘limga tayyorlanishida faollashadi. Mitoxonriyada xosil 
bo‘lgan AIF oqsili va endo-nukleza G yadro membranasi orqali kirib, DNK molekulasini 180-

---

200 juft nukleo-tidlar o‘lchamidagi qismlar bo‘ylab uzadi. CAD oqsili esa kaspaza – 3 ni parcha-
laydi va xromatin kondensatsiyasini vujudga keltiradi.
Qarishda signal uzatilish mexanizmi 
Organizmning qarish fenomeni dastlab fenoptoz nazariyasi asoschisi A. Veysman 
tomonidan 1881 yilda olg‘a surilgan bo‘lib, ko‘p hujayrali organizmlarda 
«
tabiiy qarish
» 
jarayoni tabiiy tanlanishning hujayra darajadasidagi ifodalanishi tarzida ko‘rsatiladi.
Veysman organizmda somatik hujayralari hayoti cheklangan muddatga dasturlashtirilganligini 
qayd qilib o‘tadi.
Bu V.P.Skulachev tomonidan asoslangan hujayraning dasturlashtirilgan o‘limi – apoptozga 
o‘xshash hisoblanadi. 
A.Karrel tomonidan Veysman nazariyasi tajribalarda sinab ko‘rilgan, bunda tovuq miokardi 
parchasi ajratib olinib ozuqa muhitiga ekilgan va o‘stirilgan. Bunda fibroblastlar bo‘linishii 
yuzaga kelgan. Ma’lum vaqtdan keyin o‘sgan fibroblastlar ajratib olinib alohida ekilgan va 
jarayon uzoq vaqt davomida takrorlagan va fibroblastlarnig bo‘linishi va o‘sishi davom etishi 
qayd qilingan. Agar fibroblastlar o‘stirilishi bitta joyda qoldirilsa, ma’lum vaqtdan keyin ular o‘z 
hayotchanligini tugallashi aniqlangan. Bu ko‘plab taqiqotlarda tasdiq-langan.
1961 yilda L.Xeyflik va P.Murxed odam embrioni fibroblastlari ustida tajriba o‘tkazishgan. Ular 
alohida hujayralarni ozuqa muhitiga ekishgan. Bunda takroriy ekishlarda fibroblastlar bo‘linishi 
davom etishi, ekishlar takrorlan-maganda esa ma’lum vaqt o‘tgandan keyin ular nobud bo‘lishi 
kuzatilgan. Bunda somatik hujayralarning chegaraviy bo‘linishlari soni –