1-мавзу: Кириш. Иммунология фани (предмети) ва вазифалари

 

---

11-мавзу: APOPTOZ
 – 
hujayraning genetik dasturlashtirilgan o‘limi 
Apoptoz
-yunoncha “arortosis”- bargning uzilib tushishi yoki to‘kilishi, ya’ni o‘z-o‘zini halok 
qilish degan ma’noni anglatadi. Hujayraning dasturlashtirilgan o‘limi to‘g‘risidagi tadqiqotlar 
1960 yil oxirida boshlanib, apoptoz terimini 1-marta 1972 yildan boshlanib, inliz olimlaridan 
Dj.Kerra, E.Uayli va A.Kerrilarning ilmiy maqolalarida qo‘llanila boshlandi. 2002 yilda 1-marta 
S.Brennerrer, Dj.Salston va R.Xorvitslar apoptozning molekulyar mexanizmini o‘rganib Nobel 
muko-fotiga sazovor bo‘lishdi. Hozirgi kunga kelib, apoptoz -hujayraning dasturlashtirilgan o‘limi 
mexanizmini tibbiyotda bir qator -onkologik, avtoimmun va neyrodegenerativ kasalliklarni 
davolashda qo‘llash etakchi olimlarning asosiy qiziqishlaridan biridir.
Apoptozning biologik ahamiyati
 
Tirik organizm to‘qimalarida hujayralarning nobud bo‘lishi tamoyil jihatidan o‘zaro 
farqlanuvchi, 2 xil tartib asosida amalga oshishi mumkinligi qayd qilingan – 
apoptoz
 va 
nekroz
.
Nekroz
–
bu hujayralarning zo‘riqish ta’siri oqibatida, noqulay hayot sharoitlari va 
jarohatlanishlar ta’sirida nobud bo‘lishi hisoblanadi.
Apoptoz 
–
bu hujayralarning o‘z – o‘zini dasturlashtirilgan tarzda nobud qilishi hisoblanib, 
embriogenez jarayonida bu jarayon shakllar xosil bo‘lishida talab qilinuvchi elementlardan biri 
sifatida o‘rin tutadi va voyaga etgan organizmlar to‘qimalarida hujayra gomeostazi (doimiyligi) 
ta’minlanishida muhim ahamiyatga ega jarayonligi ta’kidlangan. 
Hujayrada amalga oshuvchi boshqa turdagi boshqarilish mexanizmlarida kuzatilgani kabi 
apoptoz jarayoni amalga oshishida xam hujayra ichki qismida signal uzatilishida hujayraning 
morfologik o‘zgarishlari va muhim biologik natijalarga olib keluvchi maxsus retseptor tizimlari 
ishtirok etishi aniqlangan. Bu jarayonda hujayralar nobud bo‘lishi salbiy ahamiyatga ega emas, 
bunda organizmning ijobiy yo‘nalishda yutib chiqishi qayd qilinadi. 
Apoptoz jarayoni universal va evolyusion jihatdan konservativ jarayon hisoblanadi. Bu 
jarayon deyarli barcha to‘qima hujayralarida aniqlangan bo‘lib, volvoksdan tortib odam organizmi 
hujayralarigacha kuzatiladi. Ontogenez jarayoni davomida voyaga etgan organizmning murakkab 
darajada takomillashgan tuzishiga ega bo‘lishi, bevosita mitoz va apoptoz jarayonlari o‘rtasidagi 
mutanosiblik muvozanatining boshqarilish jarayonlari bilan bog‘liq hisoblanib, bu jarayonlar 
hujayralarning dasturiy differensiallanishini (ixtisoslashuvini) ta’minlaydi. 
Voyaga etgan organizmda apoptoz jarayoni vositasida jarohatlangan va o‘z funksiyasini 
bajarib bo‘lgan, qari hujayralar yo‘qotiladi. Apoptoz jarayonining