1-mavzu. Kirish. Bozor munosabatlari sharoitida ijodiy faoliyatning ahamiyati Reja

3. Texnik modellar klassifikatsiyasi
Texnikada ishlatiladigan modellar 3 tipga bo‘linadi. 1 tip - geometrik o‘lchamlari o‘xshash. Ko‘rgazmali kurol maqsadida ishlatiladigan obektning tashki kiyofasini anglatadigan. Geometrik modellar tahlimda keng qo‘llaniladi. Jumladan bunday modellar o‘quvchilarni texnika obhektlarining ishlash mezonlari va umumiy tuzilishi bilan tanishtirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Odatda, ishlab chiqarishning eng zamonaviy yo‘nalishlari bilan faqatgina kitob va jurnallarda keltirilgan chizmalardagi va rasmlar orqali tanishadilar, yahni obrazli-belgili, ideal modellardan foydalanadilar. Biroq ular obhekt to‘o‘risida to‘la tushuncha hosil qilish imkonini bermaydi. Shu sababli keyingi yillarda model va maketlardan keng foydalanilmoqda.
2 tip - fizikaviy o‘xshashligi. Bu faqat tashki qiyofasini anglatmasdan balki o‘rganilayotgan obektning xarakat dinamikasi, o‘zaro boo‘liqligi qonuniyatlari, xususiyatligi va o‘xshashliklarini ko‘rsatadi. Bunday modellarni yaratishda nafaqat obhektlarni tuzilishini o‘rganish, balki ulardagi jarayonlar dinamikasini o‘rganish ham ko‘zda tutiladi. Fizik modellashtirishda model va uning prototipi bir xil turdagi fizik tabiatga ega materialdan tuzilgan deb qaraladi, yahni, suyuqlik harakati suyuqlik harakati bilan, elektr toki elektr toki bilan, samoyolt modelining uchishi uning modeli uchishi bilan almashtiriladi. Biroq, bir fizik hodisani ikkinchi bir mos holat bilan ham almashtirishga ruxsat etiladi, misol uchun suyuklikning oqishini elektr toki, suvning qumlardagi harakatini issiklik uzatilishi bilan va b.
3 tip - funko‘ional o‘xshashligi - tirik mavjudodlarning xarakatlarini modellashtirish tushuniladi. Bu turdagi modellarning asliga yaqin bo‘lishini tahminlash maqsadida ko‘p holatlarda ular tirik mavjudotlar, insonlarga o‘xshash qilib yaratiladi. Ularga misol sifatida elektromexanik va elektron «toshbaqa», «chuvalchang», «ayiqcha» va boshqalarni keltirish mumkin. Bu qatorga insonga qiyosan ishlangan robotlarni ham kiritish mumkin. Bunday modellar ustida o‘quvchilar uchun juda qiziqarli bo‘lib, bunda modelni avtomatlashtirish va mexanizao‘iyalashtirish uchun cheksiz istiqbollar ochiladi.
Modellar dinamik va statik bo‘lishi mumkin. Texnik modellash jarayonida konstruko‘iyalash elementlarini o‘rgatish tajribali qator murakkab vazifalarni quyidagi tartibda bajarish ayni maqsadga muvofiqligi ko‘rsatadi: chizmalar eskizlarini o‘qish va tayyorlanadigan detallar konstruko‘iyasini tushuntirish, hisoblash asosida ayrim detallarning konstruko‘iyalarini o‘zgartirish, ana shu o‘zgartirishlarni chizmaga kiritish va kinematik sxemasini tuzish: detallarni biriktirish va mustaxkamlash yo‘llarini belgilash; detallarni yio‘ish jarayonida ularni o‘rnatish joylarga ko‘ra konstruko‘iyalash; konstruko‘iyada yetishmaydigan detallar va uzellarni konstruko‘iyalash; texnik talablar, shuningdek topshirik bo‘yicha yoki ixtiyoriy ravishda detallar tayyorlash, detallarni uzellarga, uzellarni detallarga yio‘ish va modelni ishda sinab ko‘rish aniqlangan kamchiliklarni tuzatish, modelni takroran ishda sinab ko‘rish va pardozlash.