1-mavzu. Kichik biznes va tadbirkorlikning mohiyati va mazmuni Reja

1-mavzu. Kichik biznes va tadbirkorlikning mohiyati va mazmuni

Reja:

1. 
   Kichik biznes va tadbirkorlik tushunchalari, ularning mohiyati va mazmuni
   
2. 
   Kichik biznes va tadbirkorlik muhiti va unga ta’sir etuvchi omillar
   
3. 
   O’zbekistonda kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish yo’nalishlari
   

Kichik biznes va tadbirkorlik tushunchalari, ularning mohiyati va mazmuni
Tadbirkorlik tushunchalarining hozirgi ma’nosida XVII asr oxiri va XVIII asr boshlarida ilk bor ingliz iqtisodchisi Richard Kantilon qo’llagan edi. Uning fikricha, tadbirkor tavakkalchilik sharoitida faoliyat yurituvchi kishidir. SHu boisdan u yer va mehnat omilini iqtisodiy farovonlikni belgilab beruvchi boylik manbai deb bilgan. XVIII asrning oxiri va XIX asrning boshida mashhur frantsuz iqtisodchisi J.B. Sey (1767-1832) «Siyosiy iqtisod risolasi» kitobida (1803y.) tadbirkorlik faoliyatini ishlab chiqarishning uch mumtoz omillari yer, kapital, mehnatning yaxlitligi deb ta’riflagan edi.
Tadbirkor olgan daromad uning mehnati, ishlab chiqarishni tashkil etganligi, mahsulotni o’z vaqtida sotganligi uchun berilgan mukofotdir. Tadbirkor tavakkal qilib, biror-bir mahsulotni ishlab chiqarishni o’z bo’yniga oladi.
J.B. Seyning fikricha
Tadbirkor kapital egasi. U muayyan tijorat g’oyasini amalga oshirib, daromad olish uchun tavakkalchilik bilan ish boshlaydi, chunki kapitalni biror-bir ishga sarflash doimo tavakkalchilik bilan bog’liqdir. Tadbirkorlikdan olingan daromad, A.Smitning fikricha, shaxsiy tavakkalchilik uchun olingan mukofot. Tadbirkor ishlab chiqarishni o’zi rejalashtiradi, tashkil etadi, ishlab chiqarish faoliyati natijalariga egalik qiladi. Bu ishlar, o’z navbatida, bozor tizimi bilan bog’liq.

1. 
   Smitning fikricha
   

Amerikalik iqtisodchi J.B. Klark fikricha, ishlab chiqarishda doim to’rt omil ishtirok etadi.

• 
  Kapital
  
• 
  Ishlab chiqarish vositalari va yer
  
• 
  Tadbirkorlik faoliyati
  
• 
  Ishining mehnati
  

Amerikalik iqtisodchi olim Y.SHumpeterning fikriga ko’ra, tadbirkorlikning novatorlik xarakteri quyidagilarda aks ettiriladi.

• 
  Bozor uchun yangi tovar ishlab chiqarish
  
• 
  ishlab chiqarish jarayoniga yangi texnologiyalarni tatbiq etish
  
• 
  yangi sotish bozorlarini o’zlashtirish
  
• 
  xomashyoning yangi turlari va manbalarini toppish
  

Bozor sharoitida tadbirkorlikni boshqarishda uning quyidagi xususiyatlarini e’tiborga olish kerak

• 
  har doim bozordagi talab va taklifni e’tiborga olib ish ko’radi tadbirkor
  

• 
  Samaradorlikni ta’minlovchi sa’y-harakatlar qilib, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish yo’llarini qidiradi tadbirkor
  

• 
  o’z bizneslarini erkin shart-sharoitlarda olib borishiga yetarli imkoniyatlar yaratadilar biznesning pirovard natijalariga javob beradigan shaxslar
  

• 
  ya’ni uning oladigan foyda yoki zarari faqat bozordagi oldi-sotdi jarayonida ma’lum bo’ladi kichik korxonaning pirovard natijalari
  
• 
  o’z mablag’larini harakatga solib, bozorda qanday xavf-xatarga duch kelishi yoki yakuniy natija qanday bo’lishini aniq bilmaydi kichik biznes bilan shug’ullanuvchi tadbirkor
  

Tadbirkorning o’zi tadbirkorlik faoliyatining asosiy sub’ekti hisoblanadi. Tadbirkorning asosiy maqsadi o’z iste’molchilariga ega bo’lish yo’lida tovarga ehtiyojni aniqlashdan iboratdir.
Iste’molchi ham, davlat, ham, yollanma (ishchi) xodim ham tadbirkorlik faoliyati sub’ektlari qatoriga kiradilar. Tadbirkor faoliyati predmetini tashkil etuvchi barcha narsa iste’molchining ijobiy bahosiga ega bo’lgan holdagina amalga oshirilishi mumkin.Tadbirkor o’z iste’molchilarini shakllantirishda quyidagi asosiy omillarni hisobga olishi kerak.
- tovarning yangiligi va uning xaridor manfaatiga mos kelishi;
- tovar yoki xizmatlarning sifati;
- tovar yoki xizmatlarning narxi;
- tovarning universallik darajasi;
- tovarning tashqi ko’rinishi, uning xaridor talabiga mosligi;
Tadbirkorning ishga doir sifatlari quyidagi tamoyillarga asoslanishi kerak. Bozorning tovar va xizmatlar bilan ta’minlanish darajasini tahlil qilish yo’li bilan iqtisodiy xo’jalik tizimida o’z o’rnini topishi:

• 
  Birinchidan shaxsiy ishlab chiqarish tuzilmasini yaratishga tayyorlik qobiliyati
  
• 
  ikkinchidan marketing tadqiqotlari natijalaridan kelib chiqqan holda, dastlabki tadbirkorlik hisob-kitoblarini amalga oshirishi
  
• 
  uchinchidan tadbirkorlik loyihasini amalga oshirishda rahbarlikni to’g’ri yo’lga quyish qobiliyati
  
• 
  to’rtinchidan yangi texnik, texnologik g’oyani birinchi bo’lib hayotga tatbiq etish hamda ushbu g’oyadan amalda foydalanish, undan qanday yakuniy natija, mahsulot yoki xizmatlar olish mumkinligini tasavvur eta olishi
  
• 
  beshinchidan Tadbirkorlik nazariyasining asoschisi Y. SHumpeter uchta asosiy motivni ajratgan
  

• 
  birinchidan hokimlik qilish, hukmronlik, ta’sir qilishga ehtiyoj
  
• 
  ikkinchidan aniq harakatlarni bajarish orqali erishish ehtimoli bo’lgan g’alabaga iroda, muvaffaqqiyat sari harakat
  
• 
  uchinchidan mustaqil ish faoliyati beruvchi ijodkorlik quvonchi
  

«Tadbirkorlik» tushunchasi tadbirkorning entsiklopedik lug’atida quyidagicha ta’riflanadi:
Tadbirkorlik shaxsiy daromad, foyda olishga qaratilgan fuqarolarning mustaqil faoliyati. Bu faoliyat o’z nomidan, o’z mulkiy mas’uliyati va yuridik shaxsning yuridik mas’uliyati evaziga amalga oshiriladi. Tadbirkor qonun tomonidan ta’qiqlanmagan barcha xo’jalik faoliyati, shu jumladan, vositachilik, sotish, sotib olish, maslahat berish, qimmatbah o qog’ozlar bilan ish olib borish bilan shug’ullanishi mumkin.
Тадбиркорлик шахсий ва ижтимоий фойдаларни кўзлаган ҳолда даромад олиш учун сарфланаётган маблағ билан боғлиқ фаолиятдир.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, тадбиркорликнинг муҳим хусусиятларига қуйидагилар киради.

• 
  Ҳуқуқий меъёрлар чегарасида ҳар бир тадбиркор у ёки бу масала юзасидан мустақил қарор қабул қилиши мумкин
  
• 
  Хўжалик фаолияти олиб бораётган субъектларнинг мустақиллиги ва эркинлиги
  
• 
  Тадбиркорликнинг асосий мақсади максимал даражада даромад олишни кўзлаб, жамият тараққиётига ҳам ўз ҳиссасини қўшишдир
  
• 
  Иқтисодий манфаатдорлик
  

Ҳар қандай ҳисоб-китобда ҳам ноаниқлик ва таваккалчилик бўлиши мумкин. Хўжалик ----------таваккалчилиги--------ва масъулият
Иқтисодий шароитларга қуйидагилар киради товарга бўлган талаб ва таклиф харидор сотиб олиши учун товар турларининг мавжудлиги харидор сотиб олиши учун зарур пул ҳажмининг мавжудлиги ишчиларнинг маошига, яъни сотиб олиш имкониятига таъсир кўрсатувчи ишчи ўринлари, ишчи кучларининг ортиқчалиги ёки етишмовчилиги Тадбиркорликнинг шаклланиши ижтимоий ва иқтисодий шароит билан чамбарчас боғлиқ. Тадбиркорлик шаклланиши нинг иқтисодий шароитига ижтимоий шароит яқин туради. Ижтимоий шароит, аввало, харидорларнинг диди ва модага жавоб бера оладиган товарларни сотиб олишга интилиши билан белгиланади. Турли босқичларда ушбу талаб ўзгариб туриши мумкин. Бунга ижтимоий-маданий муҳитга боғлиқ аҳлоқий ва диний меъёрлар жиддий таъсир кўрсатади.
Ушбу меъёрлар харидорларнинг турмуш тарзига ва у орқали товарлар талабига бевосита таъсир этади. Ижтимоий шароит шахснинг ишга муносабатига ўз таъсирини ўтказади, бу эса, ўз навбатида, бизнес таклиф этаётган маошнинг миқдорига, меҳнат шароитига бўлган муносабатига таъсир этади.