1-mavzu: kasb psixologiyasining predmeti reja

Psixologiyaning 300 dan ortiq tarmoqlari fan sifatida rivojlanayotganligi hozirgi kunda psixologiyaning fanlar tizimida yanada mustahkamlanayotganligidan dalolat beradi:
- yosh davr psixologiyasi - turli yoshdagi odamlarning tug’ilgandan to
umrining oxirigacha psixik rivojlanish jarayonini, shaxsning shakllanishi va o’zaro
munosabatlari qonuniyatlarini o’rganadi;
- mehnat psixologiyasi - kishi mehnat faoliyati psixologik xususiyatlarini,
mehnatni ilmiy asosda tashkil etishning psixologik jihatlarini o’rganadi;
- injenerlik psixologiyasi - avtomatlashtirilgan boshqaruv sistemalari
operatorning faoliyatini, odam-texnika o’rtasida funktsiyalarni taqsimlash va
muvofiqlashtirishning xususiyatlarini o’rganadi;

Ijtimoiy psixologiya - odamlarning jamiyatdagi birgalikdagi ish faoliyatlari natijasida ularda hosil bo’ladigan tasavvurlar, fikrlar, e’tiqodlar, hissiy kechinmalar va xulq-atvorlarini o’rganadi.

- yuridik psixologiya - huquq sistemasining amal qilishi bilan bog’liq
masalalarning psixologik asoslarini o’rganadi;
- harbiy psixologiya - kishining harbiy harakatlar sharoitida namoyon
bo’ladigan xulq-atvorini, boshliqlar bilan ijro etuvchilar o’rtasidagi
munosabatlarning psixologik jihatlarini o’rganadi;
- savdo psixologiyasi - jamiyatda tijoratning psixologik sharoitlari,
ehtiyojning individual, yoshga oid, jinsga oid xususiyatlarini, xaridorga xizmat
ko’rsatishning psixologik omillarini aniqlaydi, modalar psixologiyasi kabi
masalalarini ko’radi;
- tibbiyot psixologiyasi - shifokor faoliyati psixologiyasini, bemor xulqatvorining psixologik jihatlarini o’rganadi.
SHuningdek psixologiyada etnopsixologiya, oilaviy hayot psixologiyasi,
boshqaruv psixologiyasi, iqtisodiy psixologiya, shaxs psixologiyasi, rahbar
psixologiyasi, muloqot psixologiyasi, pedagogik psixologiya, intellekt
psixologiyasi, psixodiagnostika va boshqa ko’plab sohalari mavjud.
Ogaya Universiteti piyoda yuruvchilarni tabiiy ravishda kuzatishlariga
binoan gapirgan holda yurish ham xavfni ko‘paytirishi mumkin ekan. Yo‘lni
kesib o‘tayotganda uyali aloqadan foydalanayotgan yo‘lovchilarning yarmi va
chorak qismida parishonxotirliklik bilan mashina yaqinlashganda yo‘lni kesib
o‘tish jarayonida yaqqol ko‘zga tashlanadi.
Bugungi kunda biz insonlar butun er yuzidagi o‘ta murakkab telefon
tarmoqlariga qaraganda ancha murakkab tuzilishdan iborat bo‘lgan atiga uch
funtli inson miyasini tadqiq eta oldik: yangi tug‘ilgan chaqaloqlarning
qobiliyatlaridan taajjubga tushdik; inson ongining vizual obrazlarni bir
vaqtning o‘zida, parallel ishlov berish uchun guruhlab, keyin esa ulardan qayta
yorqin rangli obrazlarni yaratuvchi millionlab nerv impulslariga taqsimlovchi
sensor tizimini munosib baholay oldik; inson xotirasining umumiy ko‘rinishi
bilan hajmining cheksizligini va biz tevarak-atrofdan olayotgan axborotlarga
ongli hamda anglamagan holda osonlik va zudlik bilan ishlov berishimizga ishonch hosil qildik. SHuning uchun insoniyat vakillari orasida fotoapparat, avtomobil va kompyuterni ixtiro qilgan, atomni parchalagan va genetik kodni kashf etgan, kosmik fazoni zabt etgan va okean tubiga sho‘ng‘iy olgan daholarning mavjudligi ajablanarli hol emas.
Kasb psixologiyasi predmetining ta'rifiga asoslanib, uning quyidagi vazifalarini ajratib ko‘rsatish maqsadga muvofiq:

1. 
   Shaxsning kasbiy shakllanishi asosiy tushunchalari va tadqiqot tamoyillarini, o‘zining faoliyatiga tegishli uslublarini asoslash;
   
2. 
   Kasb psixologiyasi predmetiga mos bo‘lgan tadqiqot uslullarini ishlab chiqish va o‘ziga xos uslublarini tuzish;
   
3. 
   Kasblarning tavsifiy tuzilmasini psixologik tahlil qilish, kasblarni proektlash uslublari va tamoyillarini ishlab chiqish;
   
4. 
   Shaxsning kasbiy shakllanishi qonuniyatlari va psixologik mexanizmlarini tadqiq etish. Bu jarayon dinamikasini determinantlovchi omillarni aniqlash, kasbiy shakllanishdagi inqirozlarni tahlil etish;
   
5. 
   Mutaxassislikning kasbiy desturuksiyalarini, ya'ni shaxsning deformatsiyasi, kasbiy faoliyatga bo‘lgan layoqatini pasayishi va boshqalar;
   
6. 
   Shaxsning kasbiy rivojlanish monitoringni yuritish, bu borada psixodiagnostik vositalarni ishlab chiqish hamda mutaxassislarni attestatsiyadan o‘tkazish;
   
7. 
   Shaxsning kasbiy shakllanishiga psixologik yordam hamda insonning kasbiy hayoti davomida yordam berish, qo‘llab-quvvatlash;
   
8. 
   Kasbiy maslahat, kasbiy ma'lumotning shaxsiy rivojlantiruvchi psixologik jihatlari, attestatsiyadan o‘tkazish, kasbiy rivojlanish psixotexnikasi, kasbiy korreksiya va reabilitatsiya, kasbdan ketishga psixologik tayyorgarlik borasidagi bilimlar bilan qurollantirishdan iborat.
   

Kasb psixologiyasining metodologik asosi - bu shaxsning kasbiy shakllanish konsepsiyasidir. Mazkur konsepsiyaning asosiy mohiyati shundaki, kasb tanlash jarayonida shaxs miqdor va sifat jihatidan rivojlanib boradi, ya'ni ular o‘z yo‘nalishini boyitib boradi, shu orqali tajriba va salohiyat shakllanadi. Kasbiy shakllanish jarayonida inqirozlar, to‘qnashuvlar, destruktiv o‘zgarishlar bo‘lib o‘tishi mumkin. Bu jarayonning tezligi biologik va ijtimoiy omillarga, shuningdek tasodifiy holatlarga, hayotiy muhim kasbiy voqyealarga bog‘liq bo‘ladi.
Kasbiy shakllanish - bu shaxs rivojlanishining katta bir qismini o‘z ichiga olib, u kasbiy maqsadlarning tarkib topishidan boshlab, kasbiy hayotning tugallangungacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. Bu geteroxron jarayondan optatsiya, ya'ni kasbiy ta'lim va tayyorgarlik, profadaptatsiya, professionalizm hamda mahorat bosqichlarini ajratish mumkin. Kasb psixologiyasining asosiy konseptual qoidalari quyidagi jadvalda aks ettirilgan.