1-mavzu: kasb psixologiyasining predmeti reja

Shaxsni qayta kasbga yo‘llash psixologiyada reorientatsiya deb ataladi.
Reorientatsiya inson imkoniyatini qaytatdan sinashning manbai hisoblanib, o‘zini-o‘zi kashf qilishi, boshqarishi, tashkillashtirish, baholash, refleksiyalash, identifikatsiyalash kabi shaxs fazilatlarini ro‘yobga chiqarishga xizmat qiladi.
Reorientatsiya (qayta kasbga yo‘llash) gumanistik psixologiya tamoyillarini turmushga tatbiq etishga zarur shart - sharoit yaratadi, inson omilini qadrlashga, butun imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishga, ezgu niyat, orzu havas, istak - xohish ushalishga negiz vujudga keltiradi. Ko‘p profilli kasb-hunar egalari safini kengaytirishga xizmat qiladi, komillikka intilish tuyg‘usini jonlantiradi, zarur bilimlar, malakalar bilan qurollantirishga turtki beradi. Hozirgi zamon mehnat birjalarida reorientatsiya ishlari olib borilishi markazlashtirilgan. Maxsus xodimlar kompyuter xotirasiga joylashtirilgan shahar, tuman bo‘yicha ixtisoslar bo‘yicha yoki ixtisoslararo mutaxassislar ro‘ihati (zaruriyati, ehtiyoji, talabi) bilan ish izlab kelgan muhtoj shaxs tanishtiriladi. Aksariyat mehnat birjalarida psixologlar etishmaganligi tufayli ish bilan ta'minlash, bo‘sh o‘rinlarni to‘ldirish bilan shug‘ullaniladi, xolos. Aslida esa bu xizmat qator omillarni tekshirish, o‘rganishni taqozo etadi, ilmiy psixologik qonuniyatlar asosida ish yuritishni talab qiladi, chunonchi:
-shaxsning fazilatlari, xarakterologik xislatlari.
-xissiy jabhalari va irodaviy sifatlari.
-insonning kognitiv va regulyativ imkoniyatlari.
-ehtiyoji, motivi, motivatsiyasi, motivirovkasi.
-kasbiy mayli, qiziqishi, layoqati.
-professiogramma talablariga mosligi, kasbiy yaroqligi.
-iqtidori (iste'dodi), qobiliyati, salohiyati.
-kasbiy bilimlari, ko‘nikmalari, malakalari, mahorati.
-umumiy saviyasi, dunyoqarashi, maslagi (e'tiqodi).
-salomatligi, jinsiy xususiyatlari, yoshi, izlanuvchanligi, ijodiy imkoniyatlari, innovatsiyaga nisbatan munosabati.
-ijtimoiy etukligi, tashkilotchilik qobiliyati.
-ekstrovertligi va introvertligi.
-yuksak insoniy tuyg‘ularga (axloqiy, aqliy, nafosat, praksik) egaligi.
-fidoiylik, altruistik, vatanparvarli fazilatlari ustuvorligi va boshqalar.
Yuqorida sanab o‘tilgan mezonlar bo‘yicha tekshirish ishlari bir nechta metodlar, metodikalar orqali ko‘p seriyali tajribalar negizida amalga oshiriladi. Buning uchun testlardan qobiliyatga, shaxsga ijodiyotga, xotiraga shaxslararo munosabatga (oid) maxsus ishlab chiqilgan materiallardan, maqsadli vaziyatlardan qiyinlashtirilgan topshiriqlardan, muammolardan psixologik treninglardan, psixodramalardan va boshqalardan foydalaniladi. Olingan natijalar sifat va miqdor jihatdan tahlil qilingandan keyin muayyan xulosalar chiqariladi. Xulosalar asosida reorientatsiya sub'ekti roziligida ishga muhtoj shaxs taklif qilingan kasbga yo‘naltiriladi. Ish joyining masofasi, uning ekologiyasi, sangigienasi, maoshi, istiqboli, muammoli jihatlari yuzasidan mukammal fikr almashiniladi, toki shartnoma qonuniy hujjat ekanligi (qiymatiga) zarar keltirmasin (ba'zan kelishuvdan voz kechish holatlari ham yuz berib turadi). Psixologik kuzatishlarning ko‘rsatishiga qaraganda, reorientatsiya kabi bosqichlardan tashkil topgan bo‘lib, ular qisqa fursatda o‘tishi bilan o‘zaro muayyan darajada tafovutlanadi. Jumladan, kasbiy maorif, kasbga yo‘llash, kasbga saralash, kasbiy moslashish tezkorlikda, mukammal o‘ziga xos xususiyatlari bilan tavsifdanadi. Ayniqsa, kasbiy moslashish davri o‘ziga xos tarzda kechadi, bir bosqich ikkinchisi bilan silliq uzviy bog‘lanib ketadi. Kasbning moddiy, iqtisodiy tomoni, ijtimoiy faollik, nufuzga egalik, ma'naviy ta'minlanganlik, ruhiy ko‘tarinkilik hissiyotining ustuvorligi) insonning qaytatdan ijtimoiy hayotdan o‘z o‘rnini topish imkonini yaratadi, uning umrini uzaytiradi, ruhiy imkoniyatlari, zahiralari, potensiyasi, rezervi ishga tushishiga puxta negiz hozirlaydi.