1-mavzu. Jahon iqtisodiy tarixini o‘rganish yo‘nalishlari. Tayanch atamalar va iboralar

Iqtisodiy tarix fani kishilik jamiyati rivojlanishini tadqiq etishda uch 
yo‘nalishga asoslanadi: 

tarix; 

iqtisodiyot nazariyasi;

aniq iqtisodiyot.
Bu fandan rivojlangan mamlakatlar, mintaqalar va butun dunyo 
iqtisodiy tarixi: xalq xo‘jaligi tarixi hamda iqtisodiy g‘oyalar tarixi kabi alohida 
yo‘nalishlar ajralib chiqdi. 
Iqtisodiy tarixning bunday tuzilishi va integratsion xususiyatlari uning 
turli-
tuman o‘rganish ob’ektlarini alohida tadqiq etilishiga bog‘lik holda 
tushuntiriladi. Eng umumiy holda tushuntirishda iqtisodiy jarayon va 

---

voqealarning paydo bo‘lishi, shakllanishi va rivojlanishi tarixini o‘rganish 
ob’ekti sifatida xizmat qiladi. Turli mintaqalar iqtisodiy tarixini o‘rganish 
ob’ekti bo‘lib davlatning iqtisodiy siyosati hamda alohida tarixiy voqealarning 
sabab va oqibatlari xizmat qiladi.
Xalq xo‘jaligi tarixining tadqiqot ob’ekti sifatida ishlab chiqarish usullari 
evolyutsiyasi, xo‘jalik tarmoqlari tarixi, alohida iqtisodiy jarayonlar 
(urbanizatsiya, kooperatsiyalashuv, sanoatlashuv va boshqalar) tarixi, 
iqtisodiy institutlar (soliq, narx, moliya va kredit, ish haqi) tarixi, iqtisodiy 
g‘oyalar tarixi uchun esa iqtisodiy nazariyalar tarixi, alohida nazariyalar tarixi 
va iqtisodiy tahlil metodlari tarixi xizmat qiladi. 
Iqtisodiy tarixning integratsion xususiyatini e’tiborga olinsa uning 
tadqiq etish predmetlarini ajratish ancha murakkab. Bu masala yurtimiz va 
chet el adabiyotlarida qayta-
qayta ko‘tarib chiqilgan va u turli-tuman nuqtai 
nazardan tushuntirilgan. Xuddi shunday iqtisodiy tarix va iqtisodiyot tarixining 
bir-
biriga o‘xshashligi to‘g‘risidagi turli fikr va munozaralar ham davom 
etmoqda.

Keng ma’noda iqtisodiy tarixning predmeti jamiyatning «iqtisodiy 
harakati», uning o‘zgarishi xususiyatlari, bunday harakatlarning 
transformatsion qonuniyatlari, uning ijtimoiy hayotning barcha sohalari 
bilan bo‘lgan aloqalaridan iborat bo‘ladi. 

Tor ma’noda esa turli mamlakatlar aholisining xo‘jalik faoliyati, ulardagi 
ishlab 
chiqarish 
kuchlarining 
rivojlanishi 
va 
ishlab 
chiqarish 
xususiyatlarining o‘zgarib borishi predmet sifatida o‘rganiladi.