1-mavzu. Iqtisodiyotda inqiroz va uning mohiyati Reja

Қарздор – бу турли кўринишда ва турли операциялар натижасида ўзгалар олдида мажбурият вужудга келган шахс ҳисобланади. Бошқа таърифларда қарздор – пул мажбуриятлари бўйича кредиторлирнинг талабларини қондиришга ва (ёки) мажбурий тўловлар бўйича ўз мажбуриятини бажаришга қодир бўлмаган юридик шахс ёки якка тартибдаги тадбиркор. Бундан кўринадики, Қонунга асосан қарздор фақатгина юридик ёки якка тартибдаги тадбиркордир. Жисмоний шахс ҳам қарздор бўлиши мумкин. Лекин миллий қонунчилигимизда фақатгина юридик шахс ва якка тартибдаги тадбиркорларгагина банкротлик таомили қўлланилганлиги учун қарздор сифатида улар эътироф этилган.
Кредиторлар эса қарздор томонидан қараганда ундан ҳақдор шахслар. Унга Қонунда қуйидагича таъриф берилган: кредиторлар – қарздор пул мажбуриятлари бўйича ва (ёки) мажбурий тўловлар мажбуриятини бажариш бўйича қайси юридик ёки жисмоний шахс олдида жавобгар бўлса, айни шу юридик ё жисмоний шахслар (қарздор қайси фуқаронинг ҳаёти ёки соғлигига зарар этказганлиги учун жавобгар бўлса, айни шу фуқаро, шунингдек ўз иштирокидан келиб чиқадиган мажбуриятлар бўйича қарздор юридик шахснинг муассислари (иштирокчилари) бундан мустасно). Қонунда кредиторлар сифатида соф ҳамкорлар ҳисобга олинади. Лекин қарздордан ўз мажбуриятини вақтида бажаришни ҳар қандай шахс талаб қилади. Шуни эътиборга олган ҳолда таърифни мавзу доирасида кенгайтириш мумкин. Яъни кредитор – бу шундай шахски, у бошқа қарздор шахс олдида ўзига нисбатан мажбуриятни вужудга келтирган.
Мажбурият иқтисодий муносабатларда корхоналарни иштироки нуқтаи назаридан олиб қараганда, корхонани бошқа юридик ва жисмоний шахслар олдидаги пул маблағлари ва бошқа кўринишдаги қарздорлик бўлиб ҳисобланади. Корхона бухгалтерия балансида активларни четдан жалб қилинган маблағлар ҳисобига шаклланган манбаини акс эттиради.
Мажбуриятни корхонада вужудга келиши бўйича юқорида дастлабки тушунчалар бериб ўтилди. Бундан ташқари, корхонада мажбуриятларнинг бажариш имконияти қуйидаги ҳолларда вужудга келиши мумкин: