1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

Tarkibiy oʻzgarishlar. 
Tarkibiy oʻzgarishlar birinchi navbatda iqtisodiyot va uning 
alohida tarmoqlari tarkibida oldingi tizimdan qolgan nomutanosibliklarni yumshatish yoki 
bartaraf etishga yoʻnaltirilgan. Iqtisodiyot tarkibiy tuzilishini qayta qurishdan asosiy maqsad – 
ichki va tashqi bozorlarda toʻlovga qodir talabga ega boʻlgan mahsulotlarni ishlab chiqarilishini 
rivojlantirishdan iborat. 
5. 
Makroiqtisodiy, asosan, moliyaviy barqarorlashtirish. 
Aslini olganda, bu jarayon 
tizimiy islohotlar qatoriga kirmaydi, chunki u bozor iqtisodiyoti barqaror amal qilayotgan 
mamlakatlarda ham tez-tez oʻtkazilib turadi. Bu yoʻnalishning muhim ahamiyati Shundan kelib 
chiqadiki, ma’muriy-buyruqbozlik tizimining inqirozi eng avvalo va kuchli ravishda moliyaviy 
sohada, ayniqsa yuqori inflyatsiya shaklida namoyon boʻladi. Inflyatsiyaning uzoq vaqt mavjud 
boʻlishi bozor munosabatlarining normal qaror topishiga toʻsqinlik qiladi, Shuning uchun uni 
bartaraf etish oʻtish davri iqtisodiyoti uchun oʻta muhim hisoblanadi. Makroiqtisodiy 
barqarorlashtirish chora-tadbirlari tizimiga pul emissiyasini cheklash, davlat budjeti taqchilligini 
qisqartirish, ijobiy foiz stavkasini ta’minlash va boshqalar kiradi. 
6. 
Bozor xoʻjaligiga mos boʻlgan aholini ijtimoiy himoyalash tizimini shakllantirish.
Bu tizim aholining nisbatan muhtoj qatlamini aniq ijtimoiy qoʻllab-quvvatlashga oʻtishga 
yoʻnaltirilgan. 
Bozor tizimining koʻrsatib oʻtilgan asosiy unsurlarini shakllanishining yakuniga yetishi 
oʻtish davri tugaganligidan darak beradi. 
2. Oʻzbekistonda bozor iqtisodiyotiga oʻtishning tamoyillari va xususiyatlari
Markazlashgan ma’muriy-
buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga 
oʻtishda maqsad bir xil boʻlsa-da, turli mamlakatlar turli yoʻllarni tanlashlari mumkin. Hammaga 
ma’lumki, bir tizimdan ikkinchi tizimga oʻtishning revolyutsion va evolyutsion yoʻllari mavjud. Polsha, 
Chexoslovakiya, Rossiya va boshqa ayrim mamlakatlar bozor iqtisodiyotiga oʻtishning revolyutsion 
yoʻlini, birdaniga katta toʻntarishlar qilish yoʻlini tanladilar. 

---

Oʻzbekistonda esa oʻziga xos madaniy, tarixiy, iqtisodiy va tabiiy xususiyatlarini hamda bu yoʻldagi jahon 
tajribasini hisobga olgan holda revolyutsion toʻntarishlarsiz, ijtimoiy toʻqnashuvlarsiz, ijtimoiy himoyani 
kuchaytirgan holda asta-sekinlik, lekin qat’iyatlilik bilan bosqichma-bosqich rivojlangan bozor 
iqtisodiyotiga oʻtish yoʻli tanlandi. 
«Bizning bozor munosabatlariga oʻtish modelimiz Respublikaning oʻziga xos sharoitlari 
va xususiyatlarini, an’analar, urf-odatlar va turmush tarzini har tomonlama hisobga olishga, 
oʻtishdagi iqtisodiyotni bir yoqlama, besoʻnaqay rivojlantirishning mudhish merosiga barham 
berishga asoslanadi»
2
, deb yozadi mamlakatimiz Birinchi Prezidenti Islom Karimov. 
Oʻzbekistonda bozor munosabatlariga oʻtish yoʻli ijtimoiy-yoʻnaltirilgan bozor 
iqtisodiyotini shakllantirishga qaratilgan. Bu yoʻlni amalga oshirishga, iqtisodiyotni tubdan isloh 
qilishga Prezidentimiz I.Karimov tomonidan ishlab chiqilgan quyidagi beshta muhim tamoyil 
asos qilib olingan: - iqtisodiyotni mafkuradan xoli qilish, uning ustunligini ta’minlash; 
2 
Karimov I.A. Oʻzbekiston buyuk kelajak sari. T.: Oʻzbekiston, 1998, 101-102-betlar. - oʻtish davrida 
davlatning bosh islohotchi boʻlishi; - butun yangilanish va taraqqiyot jarayoni qonunlarga asoslanishi, 
qonunlar ustunligining 
ta’minlanishi; - bozor munosabatlariga oʻtish bilan bir qatorda aholini ijtimoiy himoyalash sohasida 
kuchli chora-tadbirlarni amalga oshirish. - bozor munosabatlarini bosqichma-bosqich qaror toptirish. 
Bozor munosabatlariga oʻtishda bu tamoyillarning hammasi ham muhim ahamiyatga 
egadir, lekin ularning ichida bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich oʻtish tamoyili alohida 
e’tiborga loyiq. CHunki tegishli huquqiy negizni, bozor infratuzilmalarini yaratish, odamlarda 
bozor koʻnikmalarini hosil qilish, yangi sharoitlarda ishlay oladigan kadrlarni tayyorlash uchun 
vaqt kerak boʻladi. 
Bundan tashqari, bozor munosabatlariga oʻtish faqatgina iqtisodiyot sohalarini 
oʻzgartirish bilan cheklanmaydi. U ijtimoiy hayotning bir-birlari bilan uzviy bogʻliq boʻlgan 
barcha sohalarini, shu jumladan siyosiy, ma’naviy-axloqiy, maishiy va boshqa sohalarni ham 
tubdan oʻzgartirishni taqozo qiladi. Bularning hammasi bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich, 
evolyutsion yoʻl bilan oʻtish haqidagi gʻoya juda muhim va afzal ekanligini koʻrsatadi. 
Bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich oʻtish tamoyilini amalga oshirish 
iqtisodiyotni isloh qilishning asosiy bosqichlarini aniq farqlash, bu bosqichlarning har biri uchun 
aniq maqsadlarni, ularga erishish vositalarini belgilab olishni talab qiladi. 
Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimovning asarlarida