1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

3. Qiymatning mehnat nazariyasi va qoʻshilgan miqdor nafliligi nazariyalari.
Tovar qiymatining negizini 
aniqlash doimiy ravishda tortishuvlar va munozaralarga sabab 
boʻlib, bu borada quyidagi ikki asosiy yoʻnalish mavjud: 1) qiymatning mehnat nazariyasi; 2) qiymatning 
naflilik yoki keyingi qoʻshilgan miqdor nafliligi nazariyasi. 
Qiymatning mehnat nazariyasi 
asoschilari boʻlib Uilyam Petti, Adam Smit, David Rikardolar hisoblanadi. 
U.Petti – qiymatning mehnat nazariyasining dastlabki asoschisi boʻlib, u qiymatning manbai mehnat 
hisoblanishini, aynan mehnat sarfi tovar qiymati miqdorini belgilab berishini 
koʻrsatib oʻtgan. Biroq, U.Petti tovarning iste’mol qiymati va qiymati oʻrtasidagi farqni koʻra olmagan. U 
tovarning qiymati faqat qimmatbaho metallarni ishlab chiqarishga sarflanuvchi mehnat orqali yaratiladi, 
deb hisoblagan. A.Smit tovar qiymatining yagona manbai boʻlib moddiy ishlab chiqarishning har qanday 
sohasida sarflangan mehnat hisoblanadi, degan xulosaga kelgan. SHu bilan birga, tovar qiymatining 
miqdorini har qanday mehnat emas, balki jamiyat uchun zarur boʻlgan oʻrtacha mehnat belgilab 
berishini koʻrsatib oʻtgan. D.Rikardo qiymatning yagona mezoni boʻlib tovar ishlab chiqarishga sarflangan 
hamda ish vaqti sarflari orqali aniqlanuvchi mehnat hisoblanishini isbotlab bergan. 
Qiymat qonuni 
tovar ishlab chiqarish va ayirboshlash uning qiymati asosida amalga oshishini, 
qiymatning oʻzi esa ijtimoiy zaruriy mehnat sarflari orqali oʻlchanishini ifodalaydi. 
Keyingi qoʻshilgan miqdor nafliligi nazariyasining 
asoschilari boʻlib avstriya maktabi vakillari 
K.Menger(1840-1921), F.Vizer(1851-1926), Ye.Bem-Baverk(1851-1914) va boshqalar hisoblanadi. 
Mazkur nazariyaga koʻra, kishilar tomonidan juda xilma-xil moddiy va ma’naviy 
ne’matlar (hamda xizmatlar) ularni ishlab chiqarishga ijtimoiy zaruriy mehnat sarflanganligi uchun emas, 
balki ushbu ne’matlar naflilikka ega boʻlganligi uchun qadrlanadi. Insonlar tomonidan ma’lum 
nafliliklarga ehtiyoj sezilganligi sababli u yoki bu tovarni ishlab chiqarishga mehnat sarflari amalga 
oshiriladi. Mazkur nazariya tarafdorlari fikrlariga koʻra, faqat tovarning nafliligi uning qiymatiga va, 
binobarin, narxiga asos boʻlishi mumkin.